Broeders en Zusters in Christus door de eeuwen heen #13 Hutterieten, Hussisme en Eenheid van Broederschap

Anabaptisten bewegingen in het Oostelijk deel van Europa.
Tiroolse, Moravische en Tsechische bewegingen, Hutterieten en Hussieten

Hutterieten of Hutteriaanse Broeders, Boheemse Broeders en Broederschap van eenheid.

Hutterites of Hutterieten (Duits: Hutterer) zijn een gemeenschappelijke tak van Wederdopers die, als de Amishe Mennonieten en de gewone Mennonieten, hun wortels vinden in de Radicale Reformatie van de 16de eeuw na.

De Tiroolse Anabaptische leider Jakob Hutter

De Tiroolse Anabaptische leider Jakob Hutter (of Jakob Hutter, Hueter) (ca 1500- 1536) hield zich sterk aan de opbouw van de vroegkerkelijke gemeenschap. De Christelijke verbondenheid was essentieel voor hun samenleving en ging in op de soms (zo genoemde) communistische levensvorm die Jezus ook predikte. De colectieven werden en worden ook nog Bruderhof(s) genoemd.

Hij had eerst Wederdopers in Klagenfurt ontmoet. Na zijn bekering tot de Doper leer, trok hij als prediker door Tirol, waar hij verschillende kleine gemeenschappen oprichtte. Toen begin 1529 de autoriteiten in Tirool de vervolging van de wederdopers inzette zochten dezen een uitweg en vluchten naar Moravië  met Hutter en een aantal andere, omdat ze hadden gehoord dat de baptisten er niet werden vervolgd. Na gemerkt te hebben dat de situatie er beter was dan  in Tirool beslisten zij te emigreren. Toen kleine groepen naar Moravië bewogen, bleef Hutter in Tirool als dominee prediken.

Hutter ontsnapte aan de gevangenneming door de autoriteiten omdat andere gevangengenomen Wederdopers zijn verblijfplaats zelfs niet wilden openbaren onder hevige foltering. In 1527 kondigde Aartshertog van Oostenrijk Ferdinand I van het Heilig Romeinse Rijk,  aan dat verleidelijke doctrines en ketterse sekten niet geduld zouden worden.

Hutter ging naar Moravië in 1533, toen de vervolging van de Wederdopers in Tirool op zijn hoogtepunt was. Vele Wederdopers van de Pfalz, Schwaben en Silesia regios kwamen ook naar Moravië. Hutter verenigde de plaatselijke Wederdoper groepen zodat deze de gelegenheid kregen om het Anabaptisme in Moravië te laten floreren. Onder het leiderschap van Hutter namen enkele van de groepen het vroege christelijke gebruik van gemeenschappelijk eigenaarschap van goederen aan, in toevoegingen aan hun Anabaptist of Wederdopers geloof van geweldloosheid en volwassen doop.

Hussieten Tsjechische Broeders en Broederschap van eenheid.

De Boheemse Broeders waren geïnspireerd door de Hussiten hun idealen, welke vorm kregen in het midden van de 15° eeuw. De hussieten ( Engels: Hussites; Czech: Husité or Kališníci of “Mannen van de Beker” naar de kelk van wijn die het centrale symbool van de Hussite beweging werd) zijn een verzameling van protestantse groeperingen, die zich door de Boheemse hoogleraar theoloog filosoof Jan Hus of Johannes Hus (John Huss of Jan van Husinec)  (ca. 1369/1370 – 1415) geïnspireerd zagen.

Portret van Jan Hus

Als één van de grootste autoriteiten van Wycliffes werken in Europa,  mede omdat Hus Wycliffe in zijn studentenjaren – als bijbaantje bij de Praagse Universiteitsbibliotheek – integraal had moeten kopiëren op duur perkament werd hij mee in deze theologie opgezogen. Hus leefde ook voort als strijder van de Tsjechische zaak tegen de Duitsers. Hij is daarom een proto-nationalist genoemd. Voor hem was de Tsjechische taal heilig en moest het volk ook in haar eigen moedertaal de Bijbel kunnen lezen. Naast het theologisch werk waarmee hij de meeste faam verwierf,  heeft Hus een blijvend stempel gedrukt op de Tsjechische maatschappij. Deze academicus, die een voorliefde had voor de Tsjechische taal, komt dan ook de eer toe de háček te hebben geïntroduceerd in het Tsjechische alfabet. De reden daarvoor was waarschijnlijk een economische: Hus leefde in de periode voor de boekdrukkunst, en perkament was duur. Het scheelde ruimte en dus geld om š te kunnen schrijven in plaats van sh, of đ in plaats van dzj. In deze Tsjechische spelling heeft Hus een volledige bijbelvertaling verzorgd.

Centraal in Wycliffes theologie stond het geloof in een “heilige universele kerk” die los stond van de Katholieke Kerk, predestinatie, de verwerping van het gezag van priesters (zeker als deze een doodzonde hadden begaan), en een verwerping van de autoriteit van de paus – en met name diens wereldlijke ambities (bijvoorbeeld de Inquisitie). Bij het Tsjechische publiek sloegen de denkbeelden van Wycliffe in als een bom en Hus speelde hierin de rol van popularisator. Reeds in 1399 kon men de doctrine van Wycliffe betreffende het Laatste Avondmaal van Jezus Christus verspreid vinden tot Praag. Zelfs nadat deze theorieën verboden werden in 1403 preekte en onderrichtte Hus het ook, hoewel het mogelijk is dat hij eenvoudig het herhaalde zonder het te bepleiten. Maar de doctrine werd gretig door de radicale partij, de Taborieten gepakt, die het centrale punt van hun systeem maakte. De taborieten, genoemd naar hun voornaamste basis de Boheemse stad Tábor, zijn als navolgers van het gedachtegoed van Johannes Hus radicaler en verwerpen veel meer als on-Bijbels dan Johannes Hus ooit heeft gedaan. Uit hun beweging werden ook formaties gevormd  rond 1450 die de “broeders van de wet Christus” of ook wel “broedergemeenschap” of “Boheemse broeders” werden genoemd (later ook  Evangelische Broedergemeente). Deze groep richtte zich voornamelijk op het voorbeeld van de eerste christenen.

Volgens hun boek is de Kerk niet die hiërarchie die algemeen is aangesteld als Kerk; de Kerk is het volledige lichaam van diegenen die van eeuwigheid vooraf is bepaald voor redding. Christus, niet de paus, is haar hoofd. Voor hen was het geen artikel van geloof dat zij die één die paus was zouden moeten gehoorzamen om gered te worden. Noch intern lidmaatschap in de Kerk noch kerkkantoren en waardigheid konden een borg zijn voor die personen in kwestie leden van de ‘ware’ Kerk waren.

Hus was kritisch op misstanden binnen de Katholieke Kerk. De belangrijkste grieven die Hus aan de kaak stelde, waren de wijdverbreide simonie of het verhandelen door middel van koop, verkoop of ruilhandel van geestelijke zaken, corruptie, de handel in relieken en aflaten waarbij door middel van een handeling of betaling de kwijtschelding van tijdelijke straffen (penitentie) voor zonden voor God zou kunnen verkregen worden .

Hus was geen originele denker, maar wist als Rector van de Praagse Universiteit het academische proza van Wycliffe te vertalen naar krachtige, heldere boeken en preken. Hij voorkwam hierbij aanvankelijke excommunicatie, door zijn grote populariteit, en zijn machtige beschermheren (koningin Sophia). Daarbij speelde dat door de extreme verdeeldheid binnen de katholieke kerk gedurende het eerste decennium van de 15e eeuw een krachtdadige veroordeling lang uitbleef: tussen 1409 en 1414 betwistten drie pausen elkaar de bevoegdheid

Verdoemenis van Jan Hus - Jan Hus Spiezer Chronik 1485

In 1409 werd Hus geëxcommuniceerd door aartsbisschop Zbynek van Praag en in 1412 werd door de tegenpaus Johannes XXIII (niet te verwarren met de latere Johannes XXIII) het Grote Anathema of dwingende banvloek uitgesproken. Hus werd in een franciscaner klooster te Konstanz in 1414 opgesloten, waar later diezelfde paus in een cel recht over hem zou geplaatst worden door keizer Sigismund. In april 1415 ontving keizer Sigismund een petitie, getekend door 50 Boheemse edelen, waarin de keizer aan zijn Salvus Conductus werd herinnerd. In mei kwam een nieuwe petitie, nu getekend door 250 prominenten uit Bohemen, Moravië en Polen, met dezelfde strekking en het verzoek om Hus onmiddellijk vrij te laten. Keizer Sigismund negeerde de oproep, en greep niet in toen het Concilie Jan Hus tot dood op de brandstapel veroordeelde – een vonnis dat op 6 juli 1415 werd voltrokken.

Hus zijn verbranding bracht geen einde aan de voortzetting van zijn leer. Het Hussisme organiseerde zichzelf tijdens de jaren 1415–1419. Van het begin vormden zich reeds twee partijen. De belangrijkste hussitische facties waren die van de calixtijnen (later ook utraquisten) en taborieten. De hussieten streefden zowel religieuze als maatschappelijke hervormingen na. De hervormingsbeweging beïnvloedde de latere reformatie en stond aan de wieg van het Tsjechische nationale bewustzijn.

Eenheid van Broeders of Unitas Fratrum

In 1467 vormde zich een Eenheid van Broeders of de Unitas Fratrum, welke zich afscheurde van de Ultraquisten. Uit deze groepering zou na vele vervolgingen de Herrnhutters ontstaan.

Eresbuste van de stichter van de Herrnhutter Broedergemeente, Nikolaus Ludwig Graaf von Zinzendorf - 1700-1760

De Unitas Fratrum of de Evangelische Broedergemeente werden gevormd door aanhangers van de Hernhutters of de Moravische Broeders en door de broeders die volgens de regels van Jan Hus leefde, de Hussieten. Later voegden zich ook volgelingen van Nikolaus Ludwig Graf von Zinzendorf (1700-1760) er bij. Hij had namelijk voor enkele vervolgde Moravische broeders op zijn landgoed Mittelberthelsdorf (Saksen/Duitsland) de kolonie Herrnhut gesticht.  Von Zinzendorf  stelde zijn beweging “unter des Herrn Hut” (“onder de hoede van de Heer”) vanwaar ook de naam van deze beweging . Hij  was wars van allerlei onenigheid over dogmatische geloofspunten en wilde terug naar een levend en oprecht geloof in de Heer Jezus Christus. In hun spiritualiteit en liturgie is de rol van muziek bijzonder groot.

Boekomslag over de Hernhutters in Zeist

Nadat Zinzendorf in 1736 naar Nederland was gekomen en enkele doopsgezinden zich bij hen hadden aangesloten, vestigden de Hernhutters zich met toestemming van de Heer van Zeist, Cornelis Schellinger in 1745 in de tuinen van Slot Zeist. Daar ontstonden het Broeder- en Zusterplein, waar heden ten dage nog het in 1768 gebouwde kerkgebouw van de Broedergemeente Zeist staat. De archieven van de Nederlandse tak van dit kerkgenootschap bevinden zich te Utrecht bij Het Utrechts Archief, met daarbij ook vele historische muziekpartituren. Vanuit Zeist opereert sinds 1793 het Zeister Zendingsgenootschap, dat onder andere het geloof in Suriname verspreidde.

In 1742 volgde de Hernhutternederzetting Niesky.

De Evangelische Broedergemeente heeft wereldwijd 825.000

In 1501 drukte de Unitas Fratrum het eerste protestantse hymnen boek.

Doorheen al de onderlinge tegenwerkingen bleven er broeders op staan dat de boodschap van de bergrede het voornaamste bindingspunt der Christenen moest zijn. Erasmus predikte ook zo de liefde tot God en de naaste, geduld en verdraagzaamheid. Zij verwierpen de kinderdoop en hebben een symbolische opvatting van het breken van het brood.

Men krijgt Christenen die zich dan ook laten herdopen en deze vredepredikers bij treden. Uit de wederdopers groeiden verscheidene soorten Baptisten.

Verscheiden broeders bleven zich verzetten tegen de gedachte dat de Geest een persoon in kwestie zou zijn. Zij stichtten gemeenschappen in Engeland, het westen van Canada, Paraguay en de Amerikaanse staat South Dakota.

In de 17° eeuw waren er verscheidene Hutterriaanse Broederschappen in Moravië. Omdat hun geloofsbelijdenis niet werd “gedekt” door de Lutherse, Katholieke of een andere door de overheid aanvaarde belijdenis, waren de leden van de broedergemeenten steeds weer mikpunt van uitsluiting en soms ook vervolging. Vervolging dreef hen meer oostwards en deed hen nestelen in Rusland. In 1874 emmigreerde een groep met Russische Mennonieten naar de Verenigde Staten van Amerika.

De mennonieten ontlenen hun naam aan Menno Simons (ca. 1496 – 1561), die veel had gedaan om het slechte bericht dat de Münster-affaire in Nederland had achtergelaten, uit te wissen. Menno stierf in 1561. Op het ogenblik worden de mennonieten in Europa en Noord-Amerika aangetroffen, te zamen met de Amise-mennonieten. De Ammann-mennonieten, naar de Elzas voorman Jacob Ammann kregen het zwaar te verduren in de Elzas. In tegenstelling tot de Bijbelstudenten groepering die vond dat het Laatste Avondmaal maar één keer per jaar moest gevierd worden vond hij dat het tweemaal per jaar kon worden bediend (sacramenten waren niet zo populair bij de wederdopers). Ook wilde hij dat gemeenteleden die een zonde hadden begaan aan de Meidung moesten worden onderworpen. Dat betekende dat zo iemand radicaal werd buitengesloten en geen contact meer mocht hebben met de groep.

Omdat men in Zwitserland ruimer van opvatting was dan Ammann, en hij geen duimbreed wilde toegeven, scheidde hij zich af. Van de 69 voorgangers kozen er 27 voor Ammann. De Amish van tegenwoordig zijn de afstammelingen van de aanhangers van Jacob Ammann; hun naam getuigt ervan. De Ammann-mennonieten kregen het zwaar te verduren in de Elzas. Ze werden Häftler (haften = hechten, blijven zitten) genoemd, omdat ze hun kleding met haken en ogen sloten (de ouderwetse haken en ogen waren goed genoeg), in tegenstelling tot de andere mennonieten, de knopendragers of Knöpfler (Knopf = knoop).  Ook verbood Ammann het bijknippen van de baard.

Elmendorf Christian Community of de Hutterieten Christengemeenschap Ons Thuis, Ploegen met paarden

Sinds de dood van hun stichter Jakob Hutter in 1536 bracht het geloof van de Hutterites, die voornamelijk in een gemeenschap van goederen en absoluut pacifisme leven, een honderdjarige odyssee door vele landen. Bijna uitgestorven in de 18de en 19de eeuwen vonden de Hutterites een nieuw huis in Noord-Amerika. Over 125 jaren groeide hun bevolking van 400 tot rond 42.000.  In 2003 hadden de Broedergemeenten wereldwijd 762.000 leden in 30 landen. In Nederland heeft de Broedergemeente vooral veel aanhang onder Surinaamse Nederlanders. Er zijn gemeenten in Amsterdam (2), Arnhem, Den Haag, Noord-Holland (Haarlem), Rotterdam, Utrecht, Zaandam en Zeist. Samen hebben deze ongeveer 20.000 leden. Als een van de weinige kleine kerkgenootschappen in Nederland is de Evangelische Broedergemeente door het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschaperkend als aparte schooldenominatie. Er zijn basisscholen van de Broedergemeente in Almere (“De Hernhutter”), Amsterdam-Zuidoost (“Crescendo”) en Zeist (“Comenius”, deels protestants-christelijk).

In het huidige amerika en Canada vindt men nog Hutterieten als de Hutterische Brethren en Mennonieten, waarvan de meeste wel trinitarisch zijn.