Old and newer King James Versions and other translations #1 Pre King James Bible

The Greek translation of the Old Testament made it accessible in the Hellenistic period (c. 300 bce–c. 300 ce) and provided a language for the New Testament and for the Christian liturgy and theology of the first three centuries. The Bible in Latin shaped the thought and life of Western people for a thousand years. People had no bible in their own vernacular.

Throughout history vocally people recounted the Hebrew myths of creation which have superseded the racial mythologies of Latin, Germanic, Slavonic, and all other Western peoples.

Here and there scribes wrote notes in their own language or provided a word for word translation between the lines of the Latin text.

Liber Generationis, the opening page of the Gospel of St. Matthew in the Lindisfarne Gospels, (Photo credit: British Library)

Already in the 10th century an Old English translation of the Gospels was made in the Lindisfarne Gospels, a manuscript illuminated in the late 7th or 8th century in the Hiberno-Saxon style with a word-for-word gloss inserted between the lines of the Latin text by the scrybe Aldred, Provost of Chester-le-Street. The book was probably made for Eadfrith, the bishop of Lindisfarne from 698 to 721. Attributed to the Northumbrian school, the Lindisfarne Gospels show the fusion of Irish, classical, and Byzantine elements of manuscript illumination and may be considered to be the oldest extant translation of the Gospels into the English language.

The Tower of Babel, from an illustrated manuscript (11th century) containing some Latin excerpts from the Hexateuch. Ælfric was responsible for the preface to Genesis as well as some of its translations. Another copy of the text, without lavish illustrations but including a translation of the Book of Judges, is found in Oxford, Bodleian Library, Laud Misc. 509.

Produced in approximately 990 the Wessex Gospels (also known as the West-Saxon Gospels) are a full translation of the four gospels into a West Saxon dialect of Old English. In 1842 still copies were printed by Richard & John Taylor as the Da Halgan Godspel on Englisc – the Anglo Saxon Version of the Holy gospels. The Cambridge University press brought a version with the Latin text and Lindisfarne Gospels included in 1871-1879.

The Anglo-Saxon prose writer, considered the greatest of his time, Benedictine Abbot Ælfric translated much of the Old Testament into Old English. He was the author of a Latin grammar, hence his nickname Grammaticus, he also wrote Lives of the Saints, Heptateuch (a vernacular language version of the first seven books of the Bible), as well as letters and various treatises.

The book of Genesis up to the story of Abraham and Isaac, along with selections from other books of the first six books of the Hebrew Bible, the Hexateuch, under the directon of Æthelweard were translated in the 11th century, by Ælfric into the vernacular, that is, into Old English.

A page from the Ormulum demonstrating the editing performed over time by Orm (Parkes 1983, pp. 115–16), as well as the insertions of new readings by “Hand B”.

Like its Old English precursor from Ælfric, and Abbot of Eynsham a version in Middle English was reproduced in the 12th century by an Augustinian monk named Orm (or Ormin) at the behest of his brother Brother Walter. It consisted of just under 19,000 lines of early Middle English verse. ‘The Ormulum or Orrmulum)
The motivation was to provide an accessible English text for the benefit of the less educated, which might include some clergy who found it difficult to understand the Latin of the Vulgate, and the parishioners who in most cases would not understand spoken Latin at all (Treharne 2000, p. 273).

We do know that mostly the pastors also gave themselves a paraphrased Gospel reading before going over to their exhortation, because the laity did not understand Latin and there had to be some relation of the sermon to the ‘bible reading’.

At the end of the 13th century a Psalter saw the light in English, which would be a base for Wycliffe version of the English Bible. The theological scholar and advocate of the English reform movement within the Roman Church, Nicholas Of Hereford, who later recanted his unorthodox views and participated in the repression of other reformers, became influenced by Wycliffe, founder of an evangelical Christian group called Lollards. He was entrusted to make a translation of the Old Testament, of which the the major part was completed before a synod in London and his subsequent departure for Rome in 1382.

Long thought to be the work of Wycliffe himself, the Wycliffite translations are now generally believed to be the work of several hands. Nicholas of Hereford is known to have translated a part of the text; John Purvey and perhaps John Trevisa are names that have been mentioned as possible authors.

When the first complete translation of the Bible into English emerged, it became the object of violent controversy because it was inspired by the heretical teachings of John Wycliffe. Intended for the common man, it became the instrument of opposition to ecclesiastical authority.

Archbishop Arundel (1353–1414) initiated against the Lollards (followers of John Wycliffe) a campaign that resulted in the burning of several of them. He summoned a synod of clergy to Oxford in 1408 a synod of clergy summoned to Oxford for discussion of the forbidding of the translation and use of Scripture in the vernacular. The proscription was rigorously enforced, but remained ineffectual.

John Oldcastle being burnt for insurrection and Lollard heresy.

The distinguished soldier and martyred leader of the Lollards, John Oldcastle who gained the friendship of King Henry IV’s son Henry, prince of Wales, was in 1413 indicted by a convocation, presided over by Archbishop Thomas Arundel of Canterbury, for maintaining both Lollard preachers and their opinions. Though he had served as a justice of the peace, and was High Sheriff of Herefordshire in 1406–07 and even had an amicable relationship with the prince of Wales, now Henry V, who regarded Sir John as “one of his most trustworthy soldiers”, which earned him special consideration, he failed to honour the king’s appeals to submit and was brought to trial the same year. Oldcastle declared his readiness to submit to the king “all his fortune in this world” but was firm in his religious beliefs and was hanged over a fire that consumed the gallows, on December 14.

In the course of the 15th century the Wycliffite Bible or Wycliffe’s Bible, which had appeared over a period from approximately 1382 to 1395, achieved wide popularity as is evidenced by the nearly 200 manuscripts extant, most of them copied between 1420 and 1450. The first versions where still following the word order in the Latin text which made them difficult to read. Later versions made more concessions to the native grammar of English so that it was easier for laypersons to comprehend.

In 1526 Peter Schoeffer, who had entered the printing business as the partner of Gutenberg’s creditor, Johann Fust, whose daughter he later married, in the German city of Worms came to print the work of an educated english man from Oxford and Cambridge, who was an impressive scholar, fluent in eight languages, and was ordained as a Christian priest in around 1521. That English scholar, William Tyndale, had previously translated a tract by the humanist who was the greatest scholar of the northern Renaissance Desiderius Erasmus, from Rotterdam, whose writings argued for personal faith: a direct relationship between the individual and God, not one mediated and controlled by the Church hierarchy. Erasmus helped lay the groundwork for the historical-critical study of the past, especially in his studies of the Greek New Testament and the Church Fathers. He was the the first editor of the New Testament, and also an important figure in patristics and classical literature.

For William Tyndale it had become clear that people had more to listen to God His Word than to the words of a church-organisation which was telling people things which were not according to the Words of God. Naturally it was very easy for a church to tell people anything that supposedly would be written in the bible, though they knew it was no Biblical teaching, but by presenting it as such, they could keep the people in control and in their hand.

Four centuries later still many preachers just take verses out of contexts and keep repeating them at the service without ever reading the whole chapter or at least the paragraph, where more clarity could be found. In this way still many churches proclaim un-biblical teachings though people are often not aware of it and continue to stay in that denomination often giving it enough money, being asked to do so by their pastors, not to come into hell (for them a place for eternal torture) .

At the time of Tyndale Christians continued to be governed from Rome by the Pope offering church services in Latin throughout the Christian world, and translation of the Latin Bible into the vernacular, in other words the local language anyone could understand, was actively discouraged and even worse in many countries forbidden.

In England under the 1408 Constitutions of Oxford, it was strictly forbidden to translate the Bible into the native tongue, so that those governing could be sure no uneducated people could come to see what was really written in the bible.

Cardinal Wolsey, Lord Chancellor and Sir Thomas More vigorously enforced this ban in an attempt to prevent the rise of English ‘Lutheranism’.

The only authorised version of the Bible was St Jerome’s Latin translation, known as the ‘Vulgate’, made in the fourth century and understood only by highly-educated people.

Aided by money from Sir Humphrey and others, Tyndale in May 1524, set sail for Germany where he hoped his secret work could be continued in greater safety. There he could work without fear basing his translation on a New Testament in Greek that had recently been complied by Erasmus from several manuscripts older and more authoritative than the Latin Vulgate. By re-translating into English a closer version to the original texts could be created for the English speaking community.

Printing began in Cologne in the summer of 1525, but word of the project soon reached the Dean of Frankfurt. He not only arranged a ban on printing in Cologne but also alerted Cardinal Wolsey to Tyndale’s activities. Tyndale fled with his assistant, William Roy, to Worms, where a pocket-sized edition was the first of two to be completed. By April 1526, Tyndale’s New Testament, pronounced heretical in England, so his Bibles were smuggled into the country in bales of cloth, to being read behind closed doors in England.

Though it did not include all of the books we enjoy today his version was used later on as a base for the versions the Church of England used.

The Bible, translated by William Tyndale and Myles Coverdale, 1535 edition.

In 1529 the Yorkshireman and Augustinian friar who was ordained a priest (1514) at Norwich and later became bishop of Exeter, Myles Coverdale, helped William Tyndale translate the Pentateuch in Hamburg and then apparently settled in Antwerp, where he translated the Bible. It was there that he in 1535 compiled and published the first complete (Old Testament and New Testament) Modern English translation of the Bible (cf. Wycliffe’s Bible in manuscript) printed by Merten de Keyser (Martin Lempereur) who also had printed the first complete French Bible translation, in Antwerp. This Coverdale Bible, although allowed to circulate in England, lacked official approval because of its so called heretical tendentiousness and its inadequacy as a translation. A new edition, “overseen and corrected,” was published in England by James Nycholson in Southwark in 1537. Another edition of the same year bore the announcement, “set forth with the king’s most gracious license.” In 1538 a revised edition of Coverdale’s New Testament printed with the Latin Vulgate in parallel columns issued in England was so full of errors that Coverdale promptly arranged for a rival corrected version to appear in Paris. Accordingly, Thomas Cromwell the King’s vice-gerent, or deputy, in spiritual affairs, engaged Coverdale to work in England on a new version, using a revised edition of Tyndale’s work known as Matthew’s Bible. Coverdale’s renewed efforts resulted in the publication in 1539 of the widely accepted Great Bible. The later editions (folio and quarto) published in 1539 were the first complete Bibles printed in England. The 1539 folio edition carried the royal licence and was therefore the first officially approved Bible translation in English. In edited 1540 Coverdale also edited Cranmer’s Bible.

72 years later an other Royal licensed bible would deliver such an important Bible translation it would become reprinted for centuries, becoming a still preferred version by many.

+

Preceding in Dutch: Broeders en Zusters in Christus door de eeuwen heen #11 Vredelievende waarheidzoekers

Next: Old and newer King James Versions and other translations #2 the King James Bible versions

++

Additional reading

1. Biblical literature
2. The Anglo-Saxon Version of the Holy Gospels at archive.org
3. The Holy Gospels in Anglo-Saxon, Northumbrian, and Old Mercian Versions at archive.org
4. Celebrating the Bible in English
5. The Bible4Life ­- a Multimedia Presentation
6. Wycliffe Associates supporting underground Bible translators
7. Seminar on Bible Translation in Prague
8. HalleluYah Scriptures
9. Americans really thinking the Messiah Christ had an English name
10. Christian clergyman defiling book which did not belong to him
11. Codex Sinaiticus
12. Codex Sinaiticus available for perusal on the Web
13. The Anjou Bible Project
14. The NIV and the Name of God
15. Why believing the Bible
16. Human & Biblical teachings
17. Bible & us

 

+++

Further reading

1. Where Words Come From
2. Saint Jerome
3. Jerome and the Vulgate
4. Could Bezae be a response to the Vulgate?
5. God’s Word- The Vulgate?
6. S. Hieronymus
7. #WhyBible
8. Many endured Hell to bring us the Bible in English….
9. The Middle Ages part 2
10. Medieval bling
11. The Protestant Deformation
12. Rumblings of Reformation: John Wycliffe and the Supremecy of the Word of God
13. 1385 Wycliffe: Gen. Cap 1:1-2
14. 1385 Wycliffe: Gen. Cap 1:28-30
15. 1385 Wycliffe: Gen. Cap 2:6-15
16. William Tyndale – 6 October 2015
17. William Tyndale: Rebel of the Vernacular Scriptures
18. William Tyndale 1
19. William Tyndale 2
20. Online gallery Sacred texts Tyndale New Testament
21. Tindall alias Hitchins Family of North Nibley
22. Williams Tyndale: The Experiential Outworking of Sola Scriptura
23. William Tyndale On the Law
24. Or a Cab Driver
25. Translating Tyndale’s Dedication
26. William Tyndale & Charles Spurgeon On Sacred Words And Deeds
27. Sermon: A Man Who Gave His Life that You Might Have an English Bible
28. Desiderius Erasmus
29. The Remarkable Erasmus
30. Thoughts on Anglicanism
31. The Reformation
32. A little tale of mediaeval sleeping….
33. Skimming, Scanning, and Illiteracy
34. helpmate
35. Puritan History
36. When It Was Unthinkable that the State Would Affirm God
37. R.C. Sproul on Understanding Bible Translations
38. How to Deepen the Spiritual Life of A Congregation
39. Thinking time
40. English Historical Fiction Authors: The Christians Are Coming! (The islands of Iona and Lindisfarne)
41. Archaeologists Locate Lindisfarne monastery
42. A Monk’s Chronicle: 22 August 2016 — A Bridge to Somewhere
43. #WordlessWednesday #Lindisfarne Priory & Castle #Photography
44. Reign of Terror
45. Saint Aidan of Lindisfarne – A Vision For Today
46. Lindisfarne – A Holy Island
47. Northumberland Coastal Way
48.  Lindisfarne Island
49. Why I Love Lindisfarne, and Why You Should Go Right Now
50. Lindisfarne and Leeds
51. That’s Not Old English! (how to act like a total tool…and enjoy doing it!)
52. Converging Worlds: Cultural Exchanges in Literature and the Written Word (Conference, 20th June)
53. English: The Living Language
54. A Brief History of the English Language, pt. 12
55. The Finale – A Brief History of the English Language
56. On the Origins of the word ‘Read’
57. dwindle
58. wel-þungen
59. hālig-mōnaþ
60. hærfest-mōnaþ
61. Va-etchanan 5776
62. Stomp the Yard
63. Scripture Celebration
64. Languages and Translation
65. Meaning of TH House Names
66. Incredible! 182 Years Later, SE Asian Group Receives the Gospel in their Language from Wycliffe
67. Bible Translation in the Jungle
68. Hack On IT
69. May 21st
70. Double Edged Sword
71. What price a Bible?
72. How Much Does A Bible Really Cost?
73. Handing knowledge down the years
74. Today in Christian History: June 10
75. 139 You who believe in the Name of the Son of God. 1 John 5:13
76. The Conflict Over Different Bible Versions/Part 1
77. The Conflict Over Different Bible Versions/Part 6
78. Is the King James Version of the Bible the Only Bible Christians Should Trust and Read/Part 2

+++

Related articles

• Holy Bible (Easy-To-Read Version) – CanaanStore.asia
• How a DePaul English professor became an art-history sleuth
• Quran can convert to Christianity

Broeders en Zusters in Christus door de eeuwen heen #13 Hutterieten, Hussisme en Eenheid van Broederschap

Anabaptisten bewegingen in het Oostelijk deel van Europa.
Tiroolse, Moravische en Tsechische bewegingen, Hutterieten en Hussieten

Hutterieten of Hutteriaanse Broeders, Boheemse Broeders en Broederschap van eenheid.

Hutterites of Hutterieten (Duits: Hutterer) zijn een gemeenschappelijke tak van Wederdopers die, als de Amishe Mennonieten en de gewone Mennonieten, hun wortels vinden in de Radicale Reformatie van de 16de eeuw na.

De Tiroolse Anabaptische leider Jakob Hutter

De Tiroolse Anabaptische leider Jakob Hutter (of Jakob Hutter, Hueter) (ca 1500- 1536) hield zich sterk aan de opbouw van de vroegkerkelijke gemeenschap. De Christelijke verbondenheid was essentieel voor hun samenleving en ging in op de soms (zo genoemde) communistische levensvorm die Jezus ook predikte. De colectieven werden en worden ook nog Bruderhof(s) genoemd.

Hij had eerst Wederdopers in Klagenfurt ontmoet. Na zijn bekering tot de Doper leer, trok hij als prediker door Tirol, waar hij verschillende kleine gemeenschappen oprichtte. Toen begin 1529 de autoriteiten in Tirool de vervolging van de wederdopers inzette zochten dezen een uitweg en vluchten naar Moravië  met Hutter en een aantal andere, omdat ze hadden gehoord dat de baptisten er niet werden vervolgd. Na gemerkt te hebben dat de situatie er beter was dan  in Tirool beslisten zij te emigreren. Toen kleine groepen naar Moravië bewogen, bleef Hutter in Tirool als dominee prediken.

Hutter ontsnapte aan de gevangenneming door de autoriteiten omdat andere gevangengenomen Wederdopers zijn verblijfplaats zelfs niet wilden openbaren onder hevige foltering. In 1527 kondigde Aartshertog van Oostenrijk Ferdinand I van het Heilig Romeinse Rijk,  aan dat verleidelijke doctrines en ketterse sekten niet geduld zouden worden.

Hutter ging naar Moravië in 1533, toen de vervolging van de Wederdopers in Tirool op zijn hoogtepunt was. Vele Wederdopers van de Pfalz, Schwaben en Silesia regios kwamen ook naar Moravië. Hutter verenigde de plaatselijke Wederdoper groepen zodat deze de gelegenheid kregen om het Anabaptisme in Moravië te laten floreren. Onder het leiderschap van Hutter namen enkele van de groepen het vroege christelijke gebruik van gemeenschappelijk eigenaarschap van goederen aan, in toevoegingen aan hun Anabaptist of Wederdopers geloof van geweldloosheid en volwassen doop.

Hussieten Tsjechische Broeders en Broederschap van eenheid.

De Boheemse Broeders waren geïnspireerd door de Hussiten hun idealen, welke vorm kregen in het midden van de 15° eeuw. De hussieten ( Engels: Hussites; Czech: Husité or Kališníci of “Mannen van de Beker” naar de kelk van wijn die het centrale symbool van de Hussite beweging werd) zijn een verzameling van protestantse groeperingen, die zich door de Boheemse hoogleraar theoloog filosoof Jan Hus of Johannes Hus (John Huss of Jan van Husinec)  (ca. 1369/1370 – 1415) geïnspireerd zagen.

Portret van Jan Hus

Als één van de grootste autoriteiten van Wycliffes werken in Europa,  mede omdat Hus Wycliffe in zijn studentenjaren – als bijbaantje bij de Praagse Universiteitsbibliotheek – integraal had moeten kopiëren op duur perkament werd hij mee in deze theologie opgezogen. Hus leefde ook voort als strijder van de Tsjechische zaak tegen de Duitsers. Hij is daarom een proto-nationalist genoemd. Voor hem was de Tsjechische taal heilig en moest het volk ook in haar eigen moedertaal de Bijbel kunnen lezen. Naast het theologisch werk waarmee hij de meeste faam verwierf,  heeft Hus een blijvend stempel gedrukt op de Tsjechische maatschappij. Deze academicus, die een voorliefde had voor de Tsjechische taal, komt dan ook de eer toe de háček te hebben geïntroduceerd in het Tsjechische alfabet. De reden daarvoor was waarschijnlijk een economische: Hus leefde in de periode voor de boekdrukkunst, en perkament was duur. Het scheelde ruimte en dus geld om š te kunnen schrijven in plaats van sh, of đ in plaats van dzj. In deze Tsjechische spelling heeft Hus een volledige bijbelvertaling verzorgd.

Centraal in Wycliffes theologie stond het geloof in een “heilige universele kerk” die los stond van de Katholieke Kerk, predestinatie, de verwerping van het gezag van priesters (zeker als deze een doodzonde hadden begaan), en een verwerping van de autoriteit van de paus – en met name diens wereldlijke ambities (bijvoorbeeld de Inquisitie). Bij het Tsjechische publiek sloegen de denkbeelden van Wycliffe in als een bom en Hus speelde hierin de rol van popularisator. Reeds in 1399 kon men de doctrine van Wycliffe betreffende het Laatste Avondmaal van Jezus Christus verspreid vinden tot Praag. Zelfs nadat deze theorieën verboden werden in 1403 preekte en onderrichtte Hus het ook, hoewel het mogelijk is dat hij eenvoudig het herhaalde zonder het te bepleiten. Maar de doctrine werd gretig door de radicale partij, de Taborieten gepakt, die het centrale punt van hun systeem maakte. De taborieten, genoemd naar hun voornaamste basis de Boheemse stad Tábor, zijn als navolgers van het gedachtegoed van Johannes Hus radicaler en verwerpen veel meer als on-Bijbels dan Johannes Hus ooit heeft gedaan. Uit hun beweging werden ook formaties gevormd  rond 1450 die de “broeders van de wet Christus” of ook wel “broedergemeenschap” of “Boheemse broeders” werden genoemd (later ook  Evangelische Broedergemeente). Deze groep richtte zich voornamelijk op het voorbeeld van de eerste christenen.

Volgens hun boek is de Kerk niet die hiërarchie die algemeen is aangesteld als Kerk; de Kerk is het volledige lichaam van diegenen die van eeuwigheid vooraf is bepaald voor redding. Christus, niet de paus, is haar hoofd. Voor hen was het geen artikel van geloof dat zij die één die paus was zouden moeten gehoorzamen om gered te worden. Noch intern lidmaatschap in de Kerk noch kerkkantoren en waardigheid konden een borg zijn voor die personen in kwestie leden van de ‘ware’ Kerk waren.

Hus was kritisch op misstanden binnen de Katholieke Kerk. De belangrijkste grieven die Hus aan de kaak stelde, waren de wijdverbreide simonie of het verhandelen door middel van koop, verkoop of ruilhandel van geestelijke zaken, corruptie, de handel in relieken en aflaten waarbij door middel van een handeling of betaling de kwijtschelding van tijdelijke straffen (penitentie) voor zonden voor God zou kunnen verkregen worden .

Hus was geen originele denker, maar wist als Rector van de Praagse Universiteit het academische proza van Wycliffe te vertalen naar krachtige, heldere boeken en preken. Hij voorkwam hierbij aanvankelijke excommunicatie, door zijn grote populariteit, en zijn machtige beschermheren (koningin Sophia). Daarbij speelde dat door de extreme verdeeldheid binnen de katholieke kerk gedurende het eerste decennium van de 15e eeuw een krachtdadige veroordeling lang uitbleef: tussen 1409 en 1414 betwistten drie pausen elkaar de bevoegdheid

Verdoemenis van Jan Hus - Jan Hus Spiezer Chronik 1485

In 1409 werd Hus geëxcommuniceerd door aartsbisschop Zbynek van Praag en in 1412 werd door de tegenpaus Johannes XXIII (niet te verwarren met de latere Johannes XXIII) het Grote Anathema of dwingende banvloek uitgesproken. Hus werd in een franciscaner klooster te Konstanz in 1414 opgesloten, waar later diezelfde paus in een cel recht over hem zou geplaatst worden door keizer Sigismund. In april 1415 ontving keizer Sigismund een petitie, getekend door 50 Boheemse edelen, waarin de keizer aan zijn Salvus Conductus werd herinnerd. In mei kwam een nieuwe petitie, nu getekend door 250 prominenten uit Bohemen, Moravië en Polen, met dezelfde strekking en het verzoek om Hus onmiddellijk vrij te laten. Keizer Sigismund negeerde de oproep, en greep niet in toen het Concilie Jan Hus tot dood op de brandstapel veroordeelde – een vonnis dat op 6 juli 1415 werd voltrokken.

Hus zijn verbranding bracht geen einde aan de voortzetting van zijn leer. Het Hussisme organiseerde zichzelf tijdens de jaren 1415–1419. Van het begin vormden zich reeds twee partijen. De belangrijkste hussitische facties waren die van de calixtijnen (later ook utraquisten) en taborieten. De hussieten streefden zowel religieuze als maatschappelijke hervormingen na. De hervormingsbeweging beïnvloedde de latere reformatie en stond aan de wieg van het Tsjechische nationale bewustzijn.

Eenheid van Broeders of Unitas Fratrum

In 1467 vormde zich een Eenheid van Broeders of de Unitas Fratrum, welke zich afscheurde van de Ultraquisten. Uit deze groepering zou na vele vervolgingen de Herrnhutters ontstaan.

Eresbuste van de stichter van de Herrnhutter Broedergemeente, Nikolaus Ludwig Graaf von Zinzendorf - 1700-1760

De Unitas Fratrum of de Evangelische Broedergemeente werden gevormd door aanhangers van de Hernhutters of de Moravische Broeders en door de broeders die volgens de regels van Jan Hus leefde, de Hussieten. Later voegden zich ook volgelingen van Nikolaus Ludwig Graf von Zinzendorf (1700-1760) er bij. Hij had namelijk voor enkele vervolgde Moravische broeders op zijn landgoed Mittelberthelsdorf (Saksen/Duitsland) de kolonie Herrnhut gesticht.  Von Zinzendorf  stelde zijn beweging “unter des Herrn Hut” (“onder de hoede van de Heer”) vanwaar ook de naam van deze beweging . Hij  was wars van allerlei onenigheid over dogmatische geloofspunten en wilde terug naar een levend en oprecht geloof in de Heer Jezus Christus. In hun spiritualiteit en liturgie is de rol van muziek bijzonder groot.

Boekomslag over de Hernhutters in Zeist

Nadat Zinzendorf in 1736 naar Nederland was gekomen en enkele doopsgezinden zich bij hen hadden aangesloten, vestigden de Hernhutters zich met toestemming van de Heer van Zeist, Cornelis Schellinger in 1745 in de tuinen van Slot Zeist. Daar ontstonden het Broeder- en Zusterplein, waar heden ten dage nog het in 1768 gebouwde kerkgebouw van de Broedergemeente Zeist staat. De archieven van de Nederlandse tak van dit kerkgenootschap bevinden zich te Utrecht bij Het Utrechts Archief, met daarbij ook vele historische muziekpartituren. Vanuit Zeist opereert sinds 1793 het Zeister Zendingsgenootschap, dat onder andere het geloof in Suriname verspreidde.

In 1742 volgde de Hernhutternederzetting Niesky.

De Evangelische Broedergemeente heeft wereldwijd 825.000

In 1501 drukte de Unitas Fratrum het eerste protestantse hymnen boek.

Doorheen al de onderlinge tegenwerkingen bleven er broeders op staan dat de boodschap van de bergrede het voornaamste bindingspunt der Christenen moest zijn. Erasmus predikte ook zo de liefde tot God en de naaste, geduld en verdraagzaamheid. Zij verwierpen de kinderdoop en hebben een symbolische opvatting van het breken van het brood.

Men krijgt Christenen die zich dan ook laten herdopen en deze vredepredikers bij treden. Uit de wederdopers groeiden verscheidene soorten Baptisten.

Verscheiden broeders bleven zich verzetten tegen de gedachte dat de Geest een persoon in kwestie zou zijn. Zij stichtten gemeenschappen in Engeland, het westen van Canada, Paraguay en de Amerikaanse staat South Dakota.

In de 17° eeuw waren er verscheidene Hutterriaanse Broederschappen in Moravië. Omdat hun geloofsbelijdenis niet werd “gedekt” door de Lutherse, Katholieke of een andere door de overheid aanvaarde belijdenis, waren de leden van de broedergemeenten steeds weer mikpunt van uitsluiting en soms ook vervolging. Vervolging dreef hen meer oostwards en deed hen nestelen in Rusland. In 1874 emmigreerde een groep met Russische Mennonieten naar de Verenigde Staten van Amerika.

De mennonieten ontlenen hun naam aan Menno Simons (ca. 1496 – 1561), die veel had gedaan om het slechte bericht dat de Münster-affaire in Nederland had achtergelaten, uit te wissen. Menno stierf in 1561. Op het ogenblik worden de mennonieten in Europa en Noord-Amerika aangetroffen, te zamen met de Amise-mennonieten. De Ammann-mennonieten, naar de Elzas voorman Jacob Ammann kregen het zwaar te verduren in de Elzas. In tegenstelling tot de Bijbelstudenten groepering die vond dat het Laatste Avondmaal maar één keer per jaar moest gevierd worden vond hij dat het tweemaal per jaar kon worden bediend (sacramenten waren niet zo populair bij de wederdopers). Ook wilde hij dat gemeenteleden die een zonde hadden begaan aan de Meidung moesten worden onderworpen. Dat betekende dat zo iemand radicaal werd buitengesloten en geen contact meer mocht hebben met de groep.

Omdat men in Zwitserland ruimer van opvatting was dan Ammann, en hij geen duimbreed wilde toegeven, scheidde hij zich af. Van de 69 voorgangers kozen er 27 voor Ammann. De Amish van tegenwoordig zijn de afstammelingen van de aanhangers van Jacob Ammann; hun naam getuigt ervan. De Ammann-mennonieten kregen het zwaar te verduren in de Elzas. Ze werden Häftler (haften = hechten, blijven zitten) genoemd, omdat ze hun kleding met haken en ogen sloten (de ouderwetse haken en ogen waren goed genoeg), in tegenstelling tot de andere mennonieten, de knopendragers of Knöpfler (Knopf = knoop).  Ook verbood Ammann het bijknippen van de baard.

Elmendorf Christian Community of de Hutterieten Christengemeenschap Ons Thuis, Ploegen met paarden

Sinds de dood van hun stichter Jakob Hutter in 1536 bracht het geloof van de Hutterites, die voornamelijk in een gemeenschap van goederen en absoluut pacifisme leven, een honderdjarige odyssee door vele landen. Bijna uitgestorven in de 18de en 19de eeuwen vonden de Hutterites een nieuw huis in Noord-Amerika. Over 125 jaren groeide hun bevolking van 400 tot rond 42.000.  In 2003 hadden de Broedergemeenten wereldwijd 762.000 leden in 30 landen. In Nederland heeft de Broedergemeente vooral veel aanhang onder Surinaamse Nederlanders. Er zijn gemeenten in Amsterdam (2), Arnhem, Den Haag, Noord-Holland (Haarlem), Rotterdam, Utrecht, Zaandam en Zeist. Samen hebben deze ongeveer 20.000 leden. Als een van de weinige kleine kerkgenootschappen in Nederland is de Evangelische Broedergemeente door het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschaperkend als aparte schooldenominatie. Er zijn basisscholen van de Broedergemeente in Almere (“De Hernhutter”), Amsterdam-Zuidoost (“Crescendo”) en Zeist (“Comenius”, deels protestants-christelijk).

In het huidige amerika en Canada vindt men nog Hutterieten als de Hutterische Brethren en Mennonieten, waarvan de meeste wel trinitarisch zijn.

Broeders en Zusters in Christus door de eeuwen heen #11 Vredelievende waarheidzoekers

Broeders en Zusters in Christus door de eeuwen heen.

Vredelievende waarheidzoekers.

De joden,  conversos (bekeerlingen) genoemd, en Moren die zich in de 14de eeuw, dikwijls uit de angst voor het antisemitisme en de pogroms van juni 1391,  tot het christendom hadden bekeerd bleven dikwijls in het geheim trouw aan het voorvaderlijk geloof. Het waren mensen die wilden vasthouden aan het geloof in één enkele God en niet in de drie godheden waartoe de ‘mainstream’ van het Christendom was naar over gegaan. Maar over geheel Europa zo wel als Azië bleven er broeders en zusters in Christus het geloof in de Ene Ware God verkondigen. Deze gelovigen wensten niet toe te geven aan de Drievuldigheidsgedachte en legden zich er op toe hun geloofsregels uit de Bijbel te halen in plaats van menselijke regels op te volgen.

Ook al mag godsdienst gebaseerd zijn op openbaringen door niet empirisch of ‘zuiver rationeel’ aantoonbare persoonlijkheden of actoren (God, goden, geesten, engelen etc.), is het waarheidsbegrip ook nauw verweven met dergelijke bovennatuurlijke openbaringen. Volgens de navolgers van christus kwam het er op aan Jezus ten volle na te volgen en zich te houden aan de Oude Geschriften, naast de verrijking van de evangeliën en brieven van de apostelen. Inzicht in de waarheid kon volgens hen volkomen verkregen worden door de bestudering van dit Oude Testament en het Nieuwe Testament. Veel dogmatische en bevindelijke theologieën gingen en gaan er nog steeds van uit dat de Bijbel als woord van God onfeilbaar juist is, ook vanuit historisch perspectief.

Spiritueel verlichte personen trachtten anderen het Licht te laten zien door de kennis van het Woord van God te vergroten. Een groot probleem hierbij was wel dat de Rooms Katholieke Kerk zich verzette tegen de kennis van de Heilige Schrift. Volgens hun geestelijke leiders waren de mensen niet opgewassen tegen de inhoud van die geschriften. De kennis van de Heilige Schrift zou echter ook bepaalde onschriftuurlijke regels blootleggen.

De bisschop van Rome was in het westen de “primus inter pares” (=”de eerste onder de gelijken”) geworden. Deze had meer en meer gezag gewonnen als hoofd van de Kerk, hoewel de gelovigen in het Griekstalige Oosten zich meer oriënteerden op de patriarch van Constantinopel en de patriarchen van Antiochië en Alexandrië ook veel invloed bleven houden.
In de loop van de 10e eeuw had de keizer van het Duitse Rijk gaandeweg de verregaande bevoegdheid verworven om bisschoppen te benoemen (dit werd symbolisch tot uitdrukking gebracht bij de ambtsaanvaarding waar de bisschop uit handen van de vorst de investituur (=bekleding) ontving, die bestond uit een ring voor zijn geestelijke taak en een staf voor zijn wereldlijke arbeid). Dit was voor veel geestelijken vanzelfsprekend een buitengewoon onverkwikkelijke zaak: tijdens de 11e eeuw  was er daarom een hervormingsbeweging op gang gekomen, de zgn. Gregoriaanse hervorming, onder meer in de abdijen van Gorze en Cluny, die de invloed van de wereldlijke macht op de benoeming van de bisschoppen wilde uitbannen. De Katholieke Kerk wenste haar macht uit te breiden en verlange ontegensprekelijke gehoorzaamheid en volgzaamheid. Met de investituur op straffe van excommunicatie kon paus Gregorius VII (ca. 1020/1025-1085) het kerkelijk gezag aan de wereldlijke macht ontnemen en het primaat van de Kerk verstevigen. er kwam een hele Investituurstrijd op gang. Er waren niet alleen problemen tussen de keizers en koningen; ook in de tweede helft van de dertiende eeuw waren er verscheidene conflicten met invloedrijke Romeinse families die aanleiding gaven voor de pausen om uit te wijken naar verschillende andere Italiaanse steden, onder andere Viterbo, Orvieto, en Perugia. Paus Bonifatius VIII (1294-1303) raakte door zijn bemoeienissen met wereldse zaken en door zijn claim op de hoogste positie binnen Europa in een ernstig conflict met Filips de Schone van Frankrijk. Er ontstond een machtsvacuüm in Italië en de strijd tussen rivaliserende steden en machtige families bedreigde de macht van de paus over de Kerkelijke Staat en de stad Rome zelf. Men had de Franse paus Clemens V (1305-1314) en Robert van Genève (1342–1394), de bisschop van Kamerijk, die tot tegenpaus Clemens VII werd verkozen tegenover de aartsbisschop van Bari, Bartolomeo Prignano (ca. 1318–1389) paus Urbanus VI.  De zogenaamde onfeilbare pausen begonnen nu driftig elkaars besluiten nietig te verklaren en elkaars volgelingen te excommuniceren. Om de ontstane impasse te doorbreken en een nieuwe kerkelijke scheuring te voorkomen werden tijdens het Concilie van Pisa (1409) de twee rivaliserende pausen afgezet en werd de aartsbisschop van Milaan Petrus van Candia (1340-1410) tot de nieuwe paus, en bijgevolg het hoofd van de heilige katholieke kerk, gekozen. dit leidde echter niet tot een afdoende oplossing en creëerde zelfs het bestaan van drie regerende pausen. Het Concilie van Konstanz (1414-1418) maakte aan deze delicate situatie echter een einde: de eerste paus trad af, de tweede paus werd gedwongen zijn aanspraak op de zetel van Petrus in te trekken en de derde paus: de voortvluchtige tegenpaus Johannes XXIII (ca. 1370-1419) (niet te verwarren met de latere paus Johannes XXIII), de opvolger van Alexander V (die na een kort pontificaat van slechts tien maanden was overleden), werd opgepakt en gevangengezet en pas na het concilie weer vrijgelaten, zodat er nu tot vreugde van de Kerk een nieuwe paus gekozen kon worden: de kardinaal-diaken van de San Giorgio in Velabro Oddone Colonna paus Martinus V (1417-1431).

De Bijbelstudent Nicholas Van Hereford of Nicholas of Herford, (stierf c. 1420, Coventry, Warwickshire, Eng.), was een theologische geleerde en voorstander van de Engelse hervormingsbeweging binnen de Romeinse Kerk die later terugkwam op zijn onorthodoxe overzichten en deelnam aan de repressie van andere hervormers.

Nicholas of Hereford en John Wycliffe die de "arme priesters" de Bijbel vertaling meegeven

Nicholas werd in 1370 aangesteld en ontving later een doctoraat van Oxford in theologie (1382) . Terwijl studeerde aan Oxford werd hij door Wycliffe (ca. 1328/1330–1384) , de stichter van een evangelische christelijke groep Lollards, beïnvloed. Hij ontwikkelde de hervormingstheologie van Lollardism verder door in zijn eigen preken. Ook hij gaf de administratieve luxe aan en bevestigde het recht van iedere Christen om zijn persoonlijk geloof door meditatie op de Bijbel te vestigen. Hij en Wycliffe, samen met andere Lollards, werden voor hun zienswijze veroordeeld en werden opgeroepen om te verschijnen voor de Aartsbisschop van Canterbury zijn rechtbank in 1382. Toen zij weigerden te verschijnen, werden zij geëxcommuniceerd.

Nicholas geloofde met de vertaling van het Oude Testament toegerust te zijn. Deze Hebreewse Geschriften in de Engelse vertaling werden door hem in 1382 vervolledigd. Het is goed mogelijk dat de gekende Wycliffe Bijbel eigenlijk meer gebasseerd is op Nicholas’ zijn onderzoekswerk en studie van de oude geschriften. Namelijk uitgaande van Nicholas van Hereford’s vertaling bracht Wycliffe meerdere Engelstalige bijbels in omloop. Al liep deze vertaling zeer veel kerkekelijke tegenstand op vond zij haar weg door het koninkrijk Engeland.  In 1408 besloot een synode van klerken bijeengeroepen door de aartsbischop van Arundel te Oxford om een verbod op te leggen op de de vertaling en het gebruik van de Bijbel in de spreektaal. Ook al werden er strenge maatregelen getroffen leek het een maat voor niets want de verbreiding zette zich gestaag door. In de loop van de volgende eeuw zou de overgetekende versie van Wycliffe de enige Engelse Bijbelversie zijn. Hij behaalde een wijdverspreide populariteit en met meer dan 200 overgebleven manuscripten kunnen wij het bewijs zien van deze meest gekopieerde Bijbelvertaling tussen 1420 en 1450.

Bij zijn excommunicatie verzocht Nicholas onmiddellijk paus Urbanus VI zijn geval te bekijken, maar hij werd opnieuw veroordeeld en werd tot gevangenschap voor het leven veroordeeld. Hij ontsnapte tijdens een populaire opstand tegen de Paus in juni 1385, maar werd door de Aartsbisschop van Canterbury gevangen genomen bij zijn terugkeer naar Engeland. Hij werd onderworpen aan een strenge behandeling in het Kasteel van Saltwood, Kent (1388–89), en er werd de hand gelegd op zijn schrijven op bevel van Koning Richard II die de geschriften, tijdens Nicholas gevangenschap in Saltwood Kasteel, liet vernietigen, hoewel documenten van de periode zijn Bekentenis van 1382 bewaren en andere openbare verklaringen van zijn geloof .

Onder druk herriep hij zijn geloof in 1391 en werd koninklijke bescherming gegund. Hij werd als theologische ondervrager van verdachte ketters aangesteld. Kroniekschrijvers van zijn tijd halen aan dat hij krachtig discussieerde met zijn voormalige Lollard collega’s . Hij werd aangesteld als kanselier van Hereford Kathedraal (1391) en in 1395 werd hij kanselier van Sint Paulus te Londen. Van 1397 tot 1417 was hij schatmeester aan Hereford; kort voor zijn dood trad hij van de post af en ging een kartuizer klooster binnen.

John Wycliffe in zijn bureau

John Wycliffe, de Oxfordse doctor in de theologie (1360 Balliol college & later universiteit) en pastoor te Lutterworth, waar hij ook geïnteresseerd geraakte in de politiek, wilde de wijsbegeerte terugbrengen tot de Bijbel en de kerkvaders. Hij was er zich bewust van dat de Kerk een aardse bedoening was, die eigenlijk geen aards bezit mocht hebben. De goederen die zij bezat diende zij terug te geven aan de oorspronkelijke eigenaren, wat Wycliffe veel steun bezorgde van de Engelse adel.
De aardse kerk als instituut had geen invloed op de uitverkiezing van gelovigen en door God uitverkorenen. Hij vocht aan wat er door de eeuwen gegroeid was van scheiding en ontstane hiërarchieën.  Wycliffe keerde zich tegen de kerkorganisatie, tegen de pausen, priesters en religieuze orden. Volgens hem mochten zij die het Woord van God wensten verkondigen zich niet hechten aan materie of positie en was er dus geen rangorde in de organisatie van volgelingen van Christus.  Zij die Jezus lief hadden zouden ook datgene moeten doen wat Jezus van hen vroeg. De prediking van Jezus moest verder verkondigt worden door mensen met een eenvoud van karakter en zonder winstbejag. De “poor preachers” werden door Wycliffe uitgezonden om het evangelie in de eigen landstaal te verkondigen. Ook al werd hij door de koning en het Engelse parlement graag gezien werd hij door paus Gregorius XI openlijk aangeklaagd. Hij werd gewraakt en in 1377 liep er een arrestatiebevel tegen hem, maar hij werd toen niet in Engeland opgepakt. In 1382 werden zijn werken door de synode van London veroordeeld en werden zijn geschriften te Oxford verbannen.

“The King’s English”  had het Frans verdrongen en kon als verstaanbare taal naar de burgers toegebracht worden. Met deze taal en de versie van het volk, wenste hij het Boek der Boeken tot het volk te brengen. Na zijn dood zijn de “Lollards” in de geest van Wyclif verder gegaan met het preken in de volkstaal. De Engelse theoloog, priester en bijbelvertaler William Tyndale (ca. 1494–1536) of William of Tindale reisde in 1525 naar Keulen, Worms en Marburg waar hij het mogelijk zou maken dat de Engelsen de Heilige Schrift ook in hun eigen taal zouden kunnen gaan lezen. Tyndale was de eerste om aanzienlijke delen van de Bijbel in het Engels te vertalen, voor een amateurlezerspubliek (Worms 1526) . In 1529 hielp Miles Coverdale (1488?-1569) hem in Hamburg de Pentateuch te vertalen. Terwijl er reeds enkel gedeeltelijke en volledige vertalingen van de Bijbel waren gemaakt van af de zevende eeuw en in het bijzonder tijdens de 14de eeuw, was de Tyndalevertaling de eerste Engelse vertaling  rechtstreeks uit het Hebreeuws en uit de Griekse teksten. In de vertaling werd voor het tetragrammaton YHWH en de klinker van adonai: YaHoWaH gekozen voor het plaatsen en aldus kenbaar maken van de Naam van God: Jehovah. Verdere werden ook andere nieuwe woorden in het Engels gebracht zoals: Passover en Atonement en uitdrukkingen als het zout der aarde: salt of the earth. Ook was het de eerste vertaling die gebruik maakte van het nieuwe communicatiemiddel der drukkunst. Deze nieuwe vermenigvuldigingsvorm gaf de mogelijkheid om voor een wijde distributie te zorgen. Dit werd als een rechtstreeks uitdaging genomen  naar de hegemonie van zowel de rooms-katholieke Kerk als de Engelse kerk en staat. Aan zijn wijze van vertalen en ook aan zijn aantekeningen is de invloed van Luthers leer duidelijk te merken. In Engeland verzette de geestelijkheid zich hevig tegen de vertaling van de Bijbel. Uit het vasteland binnengesmokkelde exemplaren werden in beslag genomen en verbrand op bevel van Tunstall.

Portret van William Tyndale

De katholieke geestelijkheid verdroeg niemand die haar positie betwiste en kon het helemaal niet op prijs stellen dat er predikers waren die de mensen lieten horen wat er werkelijk in de Bijbel stond. Op de vlucht voor de kerkelijke achtervolgers ging Tyndale naar het boekdrukcentrum Antwerpen, waar hij bij de uit Frankrijk afkomstig drukker en uitgever Merten de Keyser (Martin Lempereur, Martinus Caesar, Martyne Emperowr)(?-1536), die een volledige Franse druk van de Bijbel maakte, een herziening van zijn Nieuwe Testament (1534), een vertaling van de Pentateuch en verscheidene theologische geschriften het licht liet zien. Merten de Keyser had ook in het Nederlands het Nieuwe Testament uitgegeven in 1525 (Dat nieuwe testament ons heeren Jesu Christi met alder neersticheyt oversien, ende verduytst), psalmboeken, en ander religieus werk. Zijn wapenschild is opgenomen in de tweede complete Nederlandstalige Bijbel van zijn collega Willem Vorsterman in 1528 in Antwerpen; dit wijst op een vorm van samenwerking tussen twee drukkers in dezelfde straat. In 1534 verzorgde hij ook de herziening van de Latijnse Vulgaat door Robert I Estienne (Robert Etienne, Robert Stephens, Robertus Stephanus) (1503 – 1559).

Vanuit Antwerpen kon Tyndale met de Keyzer het vervoer van zijn boeken verzorgen, een onthaaldienst voor Engelse vluchtelingen organiseren en de politieke verwikkelingen in Engeland op de voet volgen via informanten. Voor de Engelse markt drukte Merten de Keyser in 1528 William Tyndales The obedience of a Christen man, en in 1530 diens The practyse of Prelates alsmede diens vertaling van de Pentateuch. Tyndales Exposition of the fyrste Epistle of seynt Ihon kwam van onder de persen in 1531 waarna George Joyes vertaling van Isaiah, en Tyndales vertaling van Jonah volgden. Reeds in 1534 kon er een tweede herziene druk van Tyndales Bijbel voorzien worden. Ook publiceerde de Keyzer dan Joyes nieuwe uitgave van de Davids Psalmen gebaseerd op de Latijnse versie van Zwingli, en Joyes vertaling van Jeremiah. Volgens een onderzoek van Guido Latré in 1997, was het ook Merten de Keyser die de allereerste complete Engelse Bijbel drukte in 1535, de Coverdale Bible, waarvan de 1539 foliouitgave “the Great Bible” de koninklijke vergunning droeg en daarom de eerste officieel goedgekeurde Bijbel vertaling was in het Engels.

William Tyndale op de brandstapel in Vilvoorde 1536

Maar ook in Antwerpen was Tyndale niet veilig voor de Inquisitie. Men nam hem daar gevangen en bracht hem naar Vilvoorde waar verscheidene mensen gefolterd werden vooraleer zij hun dood vonden op de brandstapel. Ook deze gepassioneerde waarheidszoeker vond de marteldood op 6 september 1536 door wurging en verbranding op het binnenplaats van het kasteel van Vilvoorde. Een gedenksteen in de stad Vilvoorde en een klein museum ‘William Tyndale’ bij de protestantse William Tyndalekerk aldaar (Lange Molensstraat 58, bij de Mechelse steenweg – maar een verhuis naar een andere locatie wordt voorbereid) herinneren aan zijn levenswerk en zijn gewelddadige dood als martelaar. De Tyndale Bijbel, zoals hij gekend werd ging een hoofdrol spelen in het uitspreiden van Reformatie ideeën over Europa. De vierenvijftig onafhankelijke geleerden die de Koning James Versie van de bijbel of King Jamesbijbel in 1611 creëerden tekenden beduidend op de vertalingen van Tyndale.  Een schatting stelt voor dat het Nieuwe Testament in de Koning James Versie 83% van Tyndale is en voor het Oude Testament 76%.

Wolfgang Fabricius Capito (1478–1541), Martin Cellarius (1499–1564), Johannes Campanus (ca. 1500–1575) en Thomas Emlyn (1663–ca. 1741) aanvaardden de bijbel als Gods Woord en verwierpen de Drieëenheid. Ook Henry Grew (1781–1862) en George Storrs (1796–1879) aanvaardden de bijbel en verwierpen de Drieëenheid, en tevens brachten zij waardering tot uitdrukking voor het loskoopoffer van Christus.

In 1478 werd de Spaanse Inquisitie door de Reyes Católicos van Spanje opgericht om de katholieke orthodoxie te handhaven tijdens hun heerschappij.

6 Oktober 1530