16° Eeuwse Broeders in Christus

Terecht wijzen veel historici op de Guttenberg drukpers ontworpen in het midden van de vijftiende eeuw als grote bijdrager tot de ontwikkeling van en verspreiding van onderzoekende Bijbelstudenten. De hervorming kon gretig gebruik maken van dit modern medium. Hus of andere protestanten hadden deze middelen niet om hun ideeën dusdanig te verspreiden.

Al in 1525 kunnen we een groep vinden van ernstig, biddende zoekers, die bijeen kwamen in het huis van de jonge geleerde Felix Manz in Zürich, Zwitserland, “in het hart gedrukt” door de overtuiging van Bijbelse waarheden die ze hadden geleerd, die zich “verbonden in een broederschap van het geloof”: “Bruder in Christo, broeders in Christus.” De beslissing was verzegeld door een plechtig maar intiem “breken van het brood”.

Felix Manz

Felix Manz was de onwettige zoon van een Kanunnik van Grossmünster kerk in Zürich. Hoewel er nauwelijks gegevens over zijn vorming zijn, zijn er aanwijzingen dat hij een liberaal onderwijs genoot, met een grondige kennis van Hebreeuws, Grieks en Latijn. Manz werd een aanhanger van de belangrijke Zwitserse reformator Huldrych Zwingli (ook Ulrich Zwingli) ( 1484 – 1531), toen deze in 1518 benoemd werd tot priester in de Grossmünster-kerk in Zürich. Zwingly had een bibliotheek van meer dan 300 werken en had ook de geschriften van Erasmus bestudeerd.

Manz werd geconfronteerd met  deze priester in de Grossmünster kerk die openlijk vraagtekens zette bij de dogmatiek van de rooms-katholieke kerk. Toen een priester in 1519 aflaten kwam verkopen in Zürich verzette Zwingli zich tegen hem. Dit voorval vond plaats twee jaar nadat Luther de aflaten veroordeeld had in zijn 95 stellingen. Zwingly had ook twijfels over dat hellevuur waar de Katholieke Kerk de mensen zo bang mee maakte en eigenlijk mee in de ban kon houden. De idee dat een ongedoopt kind zou verdoemd zijn kon hij ook nergens in de Heilige Schrift vinden, terwijl de Bijbel duidelijk vertoonde dat het mensen waren die tot het volle verstand waren die een vrije keuze konden maken om gedoopt te worden. Vervolgens bevroeg Zwingly de excommunicatie en trok daarbij ook de door de Katholieke Kerk toegeëigende macht in twijfel. Zijn aanval op de bewering dat het brengen van geldelijke offers of het brengen van tienden of ‘tithing’ een Goddelijke instelling was bracht die Kerkelijke Macht in gevaar. Zijn leerstellingen hadden dan niet alleen grootse theologische maar ook sociale gevolgen. De boeren konden geen reden vinden in de Bijbel, de enige bron van geloof, waarom zij moesten bijdragen aan de belastingen, tienden en huur van hun heren en weigerden dit nog langer te doen. Dit leidde tot burgerlijke ongehoorzaamheid en de opstand werd pas beslecht na lange onderhandelingen en enkele concessies van de overheid.

Zwingli on the bronze doors by Otto Münch (1935) on the Grossmünster in Zürich, Switzerland.dia

Vanaf 1520 nam Zwingli geen inkomen van de paus meer aan. Vervolgens viel hij het huurlingensysteem aan en overreedde hij Zürich, als enige van alle kantons, om de alliantie met Frankrijk te weigeren. Op 11 januari 1522 werden alle buitenlandse diensten en vergoedingen in Zürich verboden.

Vanaf 1522 begon Zwingli met het hervormen van de kerk en het christelijke geloof. Zijn eerste reformatorische geschrift, Vom Erkiesen und Fryheit der Spysen, werd gepubliceerd tijdens een dispuut over het kerkelijk recht aangaande vasten. Volgens Zwingli was het vasten slechts een menselijke regel en niet in overeenstemming met de Bijbelse geboden. Zwingli was er nu van overtuigd dat alleen de Bijbel, en niet de tradities van de kerk, de bron was van het geloof. Hij publiceerde deze gedachten in Archeteles.

Na het Tweede Dispuut van Zürich in 1523 werden Grebel en Manz ontevreden en geloofden zij dat de plannen van Zwingli voor hervorming waren gesloten in compromis met de gemeenteraad.  Grebel, Manz en anderen maakten enkele pogingen om hun positie te pleiten. Enkele ouders weigerden ook om hun kinderen te laten dopen. Er werd een openbaar dispuut met Zwingli  gehoudenop 17 januari 1525 . De raad kondigde Zwingli als de overwinnaar aan.

Nadat zij door de gemeenteraad teruggefloten werden op 18 januari werden zij verzocht op te houden nog verder te debateren en zich te houden aande door de raad vastgestelde regels. De beslissing van de raad op te houden met debatteren en de kinderen te dopen binnen acht dagen bracht de broeders samen in het huis van Felix Manz en zijn moeder op 21 januari. Conrad Grebel doopte George Blaurock en Blaurock op zijn beurt doopte dan weer anderen.  Dit veroorzaakte een volledige breuk met Zwingli en de raad en vormde de eerste kerk van de Radicale Reformatie. De beweging verspreide zich snel en Manz was heel actief daarin. Hij gebruikte zijn taalvaardigheden om zijn teksten in de taal van de mensen te vertalen en werkte enthousiast als een evangelist.

Zwingly van zijn kant verzekerde de positie van zijn hervormingen in de Christelijke Burgerlijke Rechten, waarover Zürich overeenstemming bereikte met de steden van Konstanz (1527), Bern en Sankt Gallen (1528), Biel, Mülhausen en Schaffhausen (1529).

Nu de tijd rijp was voor de prediking van de waarheden van Gods Woord, welk nu makkelijker ter hand kon gesteld worden door de boekdrukkunst, kon men ook het volk laten zien waar de Kerk afweek van de Schriftuurlijke Waarheden. Ervan overtuigd dat elke redelijk denkende man en vrouw graag de zuivere lering van de Schrift zou willen kiezen in plaats van versleten en in diskrediet gebrachte tradities en fouten van de mens, begonnen zij een Bijbel campagne die over heel Europa waaide. Ongetwijfeld vonden velen het fijn dat zij nu meer duidelijkheid van het evangelie konden verkrijgen. Maar voor vele anderen was dit de kans om uiting te geven van hun wrok tegen de beslissingen van de Kerkelijke Macht.

Hun diepe overtuiging, geboren uit ernstige studie van het profetische Woord, dat Jezus Christus spoedig zou terug komen en zijn duizendjarig wereldwijd rijk zou vast stellen gaf een krachtige impuls aan de getuigenis. Binnen de ongelooflijk korte, hooguit, twintig jaar, waren er “Her-dopers” overal.

Felix Manz ter dood gebracht door verdrinking op de Limmat in het Meer van Zürich.

Manz werd op een aantal gelegenheden tussen 1525 en 1527 gearresteerd. Terwijl hij met George Blaurock in het Grüningen gebied preekte, werden zij door verrassing, aangehouden en gevangengenomen en naar Zürich gebracht waar zij in de Wellenburg gevangenis werden opgesloten.
Op 7 maart 1526 had de Zürichse raad een edict voorgedragen dat volwassene her-doop strafbaar maakte tot veroordeling door verdrinking. Op 5 januari 1527 werd Felix Manz het eerste slachtoffer van het edict en de eerste Zwitserse Wederdoper om door andere protestanten gemarteld te worden. Terwijl Manz verklaarde dat hij “wenste om diegenen die gewillig waren Christus aan te nemen, te gehoorzamen aan het Woord en in zijn voetstappen te volgen , samen te brengen om hen door doop te verenigen en de rust in hun huidige overtuiging te laten”, beschuldigde Zwingli en de raad hem van koppigge weigering “om van zijn fout en gril af te stappen”. Om drie uur in de namiddag toen hij van de Wellenburg naar een boot werd geleid, loofde hij God en preekte hij naar de mensen. Een Hervormde dominee ging langs om hem het stilzwijgen op te leggen en om hem wie weet nog toch tot andere gedachten te brengen. Ook al werd hij in de gelegenheid gesteld om op zijn stappen terug te komen, hield Manz vol aan zijn inzichten. De broer van Manz en moeder moedigden hem aan om sterk te staan en voor het belang van Jezus te lijden. Hij werd op een boot de Rivier Limmat op genomen. Zijn handen waren gebonden en achter zijn knieën getrokken  met een stang er tussen geplaatst. Hij werd door verdrinking in het Meer van Zürich ter dood gebracht. Zijn vermeende laatste woorden waren, “In uw handen O God, beveel ik mijn geest “. Zijn eigendom werd geconfisqueerd door de regering van Zürich en hij werd in de Sint Jakobs begraafplaats begraven.

Felix Manz liet geschreven getuigenissen van zijn geloof na alsook een achttien-strofehymne en was schijnbaar de auteur van Protest und Schutzschrift (een verdediging van Anabaptisme voorgesteld aan de raad van Zürich ).
De rooms-katholieke priester Balthasar Hubmaier (1485 – 1528) uit  Friedberg, Bavaria was in 1522 met  Heinrich Glarean, (Conrad Grebel‘s leraar) en Erasmus te Basel in contact gekomen. In maart 1523 ontmoette Hübmaier Huldrych Zwingli in Zürich en nam daar zelfs mee deel aan het dispuut in oktober van datzelfde jaar. In het dispuut bracht hij het principe van gehoorzaamheid aan de Bijbel naar voor, schrijvend, “In alle discussies aangaande geloof en godsdienst, zou enkel de Bijbel alleen, die uitging van de mond van God, ons niveau en regel moeten zijn”.  Het was was klaarblijkelijk hier dat Hübmaier de kinderdoop op gaf omdat het tegen de Bijbelse woorden inging en het nooit met de Bijbelzou kunnen gesteund worden. Hij hield er wel aan dat hier en daar de Bijbel wel tegenstrijdigheden leek te bevatten, en dat daar aan beide waarheden gelijktijdig kon vastgehouden worden. In dit respect kan zijn positie zo vergelijkbaar met de doctrine van Bijbelse inerrancy en Bijbelse onfeilbaarheid gezien worden die door later christelijk Fundamentalisme werd aangehouden.

Door zijn keuze voor de doop op geloof in plaats van de kinderdoop en werd hij een anabaptist zoals Wilhelm Reublin (1484–c. 1559) die ook een belangrijke figuur werd in de  “Swiss Brethren movement” of Zwitserse Broeder Beweging.

De Wederdopers van de 16de eeuw hervatten de anti-Constantijnse mantel en het kon geen twijfel lijden dat enige van hen genoodzaakt werden om in de Ondergrondse bewegingen af te dalen. Terwijl er Baptistische proto-protestante bewegingen waren,  waren de Waldenzen en de Boheemse bewegingen dat voornamelijk niet. Spijtig genoeg werden de Waldenzen en zelfs de Unitas Fratrum/Moraviërs uiteindelijk onder de Sacralistische paraplu gebracht. (The Reformation: Romanticism and Reality; A few reflections concerning the Reformation.)

Net als rivieren die uit de Alpen stroomden had hun bericht wortel in Zwitserland, en wortelde het zich in Duitsland, Oostenrijk, Italië, Moravië, het stroomde verder oostwaarts naar Polen, Hongarije en Transsylvanië, westwaarts naar Nederland, Frankrijk, Groot-Brittannië en uiteindelijk ook over de oceaan naar Amerika. Hun daden en hun leerstellingen werden geregistreerd in het Duits, Italiaans, Frans, Latijn, Pools, Litouws, Tsjechisch, Hongaars, Oekraïens, Engels, Nederlands en Vlaams en liggen begraven in bibliotheken en archieven in de steppen van Rusland tot de prairies van de Verenigde Staten.

In 1545 waren er hele groepen van gelovigen, georganiseerd door regio en taal: Zwitserse Broeders, de Tsjechische Broeders, Poolse Broeders, en zo verder, soms verschillend in specifieke aspecten van de leer en praktijk, maar het bezit van een gemeenschappelijke band van trouw aan een volledig Bijbel gebaseerde christendom. Tegen het einde van de 16e eeuw spreidde zich een netwerk van kleine gemeenten, verbonden door het geloof en vervolging, verlengd van de Dnjepr naar de Severn.

+

Huldrych Zwingli schreef: De ongelovigen zijn zo afkerig voor het Woord dat zij het tevergeefs bestuderen; daar zij in hun harten er geheel afkerig naar zijn gemaakt.

Related articles

• Dat er met vitriool in de taal werd gesmeten brengt Today with Zwingli (zwingliusredivivus.wordpress.com) naar voor, die het dispuut aan haalt tussen Maarten Luther en Zwinlgy betreft zijn “Vriendelijke exegese” van 1527.
• Het was niet vreemd voor Zwingly om valselijk beschuldigd te worden. [ > What to do When People Lie About You? (zwingliusredivivus.wordpress.com)] Zo heeft hij het belang van het Avondmaal of het “Breken van het Brood” niet ontkend; hij heeft inderdaad Jezus Christus gepreekt als de gekruisigde zoon van God. Ook liep het gerucht dat hij een geheime Jood zou zijn (wegens zijn vertrouwen op de Hebreeuwse Bijbel in plaats van de Latijnse Vulgate voor kwesties van uitlegging of verklaring en interpretatie). Noch ontkende hij de betekenis van Maria (die, eigenaardig, volgens Zwingli een levenslange maagd geweest zou zijn). (Zo zie je maar dat sommige zaken die zo duidelijk kunnen zijn ook wel eens over het hoofd kunnen gezien wordne door een leermeester.)
• Enkele uiting van Zwingly kan je vinden in: Today with Zwingli: The First War of Kappel (zwingliusredivivus.wordpress.com) waar aangehaald wordt hoe de prediker toch opriep tot een vrije prediking en de poorten open laat tot eigenlijke onschriftuurlijke zaken. “Dat het Woord van God vrij in de volledige federatie wordt gepreekt, maar dat niemand gedwongen wordt de mis, de beelden, en andere ceremonies af te schaffen die van zichzelf onder de invloed van Bijbelse preken zullen vallen;”
• Zwingli, Theological Education, and the Prophezei (zwingliusredivivus.wordpress.com)
  Over de stichting van het theologisch college Carolinum, dat werd opgericht van de fondsen van de  Overste Generaal en geopend werd op 19 juni 1525.