Politiek en macht eerste prioriteit # 3 Verhoging van Maria en de Heilige Geest

In de vorige artikelen hebben we gezien dat geestelijken van de late derde en vroege vierde eeuw, zoals Athanasius, hun politieke invloed gebruikten om hun geformuleerde ideeën over de Drie-eenheid door te drukken zodat  op het Concilie van Nicea (325) werd besloten dat de Vader en de Zoon “van dezelfde substantie” moesten zijn. 
In het Westen had men Hilarius van Poitiers ( ca. 315 – 367), en in het Oosten Basilius van Caesarea, ook Basilius de Grote[1] (c.330-379), Griekse prelaat, bischop van Caesarea in Cappadocia, en één van de Vier Vaders van de Griekse Kerk met zijn broer Gregorius van Nyssa en zijn beste vriend Gregorius van Nazianze (c.330-390) die de Nicene formule van de orthodoxe leer van de Drievuldigheid (Drie-eenheid) bleven verdedigen en de Niceense geloofsbeleidenis interpreteerden met God als één wezen in drie hypostasen als een te nemen voorwaarde om christen te zijn. Het niet-christelijk idealisme met zijn hoge morele en esthetische niveau boeide hen en men kan zich indenken dat de beleving van de heidenen door hun verering van meerdere goden een grotere devotie bleek te verwezenlijken. De kerkvaders van die tijd waren er van overtuigd dat de toelegging voor een verering van meerdere goden de kerk tengoede zou komen en daarom opteerden zij voor de gratie van de machtshebbers met instemming voor hun godendom te transplanteren naar hun christelijke figuren, zodat de Maagd Maria en andere heiligen ook vereerd konden worden.

De wijding van Hilarius van Poitiers ook gekend als de ‘Athanasius van het Westen’ – Prent uit een 14e eeuws manuscript.

Het arianisme was een belangrijke levensbeschouwelijke stroming. Ook de keizer van het West-Romeinse Rijk, Constantius II, was het arianisme vriendelijk gezind. Hilarius verzette zich tegen de door de keizer geëiste veroordeling van kerkvader Athanasius en daarmee van de geloofsbelijdenis van Nicea, waaraan andere Gallische bisschoppen meededen, en werd daarom naar Klein-Azië verbannen (356–359). In deze periode schreef hij zijn hoofdwerk, De Trinitate (‘Over de Drievuldigheid‘). In zijn De synodis seu de fide orientalium (‘Over de synoden of de geloofstrouw van de Oosterse bisschoppen’) gaf hij daar een historische toelichting bij.
In het Griekse Oosten geraakte hij nog veel beter thuis in de christologische strijd en deze zette hij, in 360 teruggekeerd, in Gallië voort, in de eerste plaats tegen Saturninus van Arles op een synode te Parijs (361) en enige jaren later – met weinig onmiddellijk succes – tegen Auxentius van Milaan.

Voorafgaand: Politiek en macht eerste prioriteit #2 Arianisme, Nestorianisme en Monofysitisme

De vroege dagen van het Christendom

2.2.3 Politiek en macht de eerste prioriteit: Verhoging van Maria en de Heilige Geest

De keizer Constantinus voltooide wat Paulus was begonnen –  een wereld vijandig aan het geloof  waarin Jezus had geleefd en wasgestorven. De Raad van Nicea of Oecumenische Concilie in Nicea in 325 bepaalde dat de Kerk en de Synagoge niets gemeenschappelijk zouden moeten hebben, en dat wat er ook van de eenheid van God en van de vrijheid van de mens sloeg of een Joods aspect van verering aanbood, van het Katholiek Christendom moest worden geëlimineerd. Alles wat er maar op zou kunnen wijzen dat Jezus zijn leer op de Joodse leer  zou geschoeid zijn wenste men te verwijderen. Mits vele Joden de volgers van Jezus toch als een Joodse sekte beschouwden, zou het niet moeilijk zijn om  door zich te ontdoen van de Joodse verbondenheid zich als een nieuwe godsdienst te laten opmerken.

De overdracht van de zetel van macht van Rome tot Constantinopel, en het oprichten van het Oost Romeinse Rijk onder Constantinus I gaf aan Klein-Azië, en vooral aan Constantinopel, een belangrijk belang in de geschiedenis van de Kerk voor verscheidene eeuwen. De zeven oecumenische Raden van 325 tot 787 waren allen gehouden in die stad of in haar buurt, en de doctrinaire controversen op de Drievuldigheid en de persoon van Christus werden voornamelijk gedragen in Klein-Azië, Syrië, en Egypte.

Het geërodeerde rots-standbeeld van de godin Cybele op de berg Sipylus, op een vroeg 20ste-eeuwse Franse postkaart

Niet ver van Frygië (ook vaak als Phrygië gespeld) in het midwesten van de Anatolische hoogvlakte in Klein-Azië werd Montan of Montanus geboren in Ardaban (Misië) (?- 195), die zich ontdeed van zijn priesterschap van de godin Cybele en zich geroepen vond om als de profeet uit te geven als de trooster, de Parakleet, van wie Jezus beloofd had dat hij hem in de laatste dagen zou sturen.

De Romeinse Staat keurde en ontwikkelde een bepaalde vorm de cultus van de goddelijkheid van de Staat van Frygië goed. Alsook werd deze door Griekse kolonisten van Klein-Azië aangepast, en werd ze verder verspreid van daar naar het  vasteland Griekenland en zijn verdere westelijke kolonies rond de 6de eeuw vGT. In Rome, werd Cybele Magna Mater („Grote Moeder“) genoemd.  Om priester of priesteres te zijn moest men zich castreren en werden Gallos of Galli genoemd. Deze barbaarse verminking werd gerechtvaardigd door de mythe over Attis, de god van de vruchtbaarheid en minnaar van de Grote Moeder, die zichzelf ontmande onder een dennenboom. Cybeles ‘priesteressen’ gingen de uitgelaten festiviteiten voor in ceremonies met veel drank en wilde muziek, waarbij zij, en veel van haar fanatieke volgelingen, zichzelf met messen sneden. De feesten werden in grote processies gevierd nog tot 268 n.Chr. Ook de Nijldelta godin Isis (Grieks) of Aset (Egyptisch Au Set), dochter van Geb en Nut, de god van de aarde en de godin van de hemel geraakten meer verweven met de christelijke gedachten. De Egyptische Moedergodin Isis stond bekend als vruchtbaarheidsgodin zoals Cybele die in de verering werd opgenomen als evenbeeld van Maria, de moeder van Jezus, zodat deze als de ‘moeder van God’  in de cultus kon worden vereerd.[1]

De Romeinen schreven hun succes tegen Carthago tijdens de Punische Oorlogen toe aan de verheerlijking van Cybele en meerdere volgelingen en gelovigen na Montanus dachten dat hun verzoeken aan de Magna Mater of ‘Moeder Gods’ in vervulling gingen door hun toewijding aan haar.

Toen Montanus zich had bekeerd tot het Christendom nam hij de cultus van zijn godin mee over en nadat hij in een trance was gevallen begon hij aan „het profeteren onder de invloed van de Geest.“ Hij werd spoedig vergezeld door twee jonge vrouwen, Prisca, of Priscilla, en Maxirnilla, die ook aan voorspellingen begonnen. Hij kreeg het bericht dat Christus spoedig zou terugkeren en dat de Heilige Geest nu zou regeren.

Als profeet van God, overtuigd dat de Parakleet door hem sprak, kondigde Montanus de steden van Pepuza en Tymion in west-centraal Frygië aan als plaats van het Nieuw Jeruzalem. Hiervoor maakte hij het grotere Pepuza tot zijn hoofdkwartier. Zijn aanhangers, de Montanisten wachtten op de komst van de Heilige Geest om de plaats van de zoon in te nemen en een meer perfect Evangelie aan te kondigen. De Heilige Geest werd gemaakt tot het voorwerp van een exclusieve verering.

De Kerk moest die verering onderdrukken, maar zowel deze verering van de Heilige Geest als van Maria paste netjes in het raamwerk om de Heilige Drievuldigheid aanvaardbaar te maken. Door  de Anatoolse godin naar Maria te transponeren kon de moeder van Jeshua (Jezus) als de Magna Mater, de Grote Moeder, genomen worden en moest zij wel de moeder van God zijn en haar zoon Jeshua (Jezus) kon dan niet anders dan de reïncarnatie van God zijn. Nu kon zij ook tot de andere figuren  behoren als  „heilig“ of ‘apart geplaatste’ .[2]

Deze Maria verering en het maken van de Heilige Geest tot een godheid,  kwam de machthebbers ten goede en stimuleerde de handel van nog meer beeldjes en gekapte stenen.

Meer en meer werden allerlei figuren uit de heidense traditie overgenomen om als beeltenis plaats te nemen voor ‘heiligen’ uit de stroming van Jezus volgers. De anathema’s of artefacten dat in de oudheid door een bezoeker van een heiligdom aan een godheid werden geschonken geraakten alsmaar meer ingeburgerd in het christelijk geloof. Nu kon de Heilige Geest ook voorgesteld worden en kreeg deze ook een plaats op de offeraltaren en in gebedshuizen naast de vele andere artefacten die hun weg vonden in de gebedshuizen.

De Allerhoogste God, Elohim Jehovah, verafschuwt standbeelden of artefacten die vorm wordt gegeven door de mens voor verering. In het Oude Testament, werd reeds vermeld dat geen beeltenis van God hoorde gemaakt te worden. Voorwerpen die werden gebruikt voor votieve dienstenaanbod, mochten niet hergebruikt worden voor een profaan gebruik . Dergelijke voorwerpen moesten vernietigd worden. Deze voor vernietiging bestemde voorwerpen werden „vervloekt“ evenals gewijd of geconsacreerd. De gewijde beelden of anathema werden populair maar de  Apostel Paulus beschouwde ze ook als verwerpelijke standbeelden of steengravures die zouden moeten worden uitgesloten. Hij sprak over het aan de kaak stellen“ [anathema] of vervloeken „maar ook over het  „ aanbieden aan God“.Voor de eerste Christenen gold het bidden tot standbeelden als een misdaad.

De Apostel Paulus gebruikt de naam van die beeltenissen ook als de verwijzing van wat christenen zich niet mogen welgevallen. Aanbidding van beeltenissen is namelijk iets verwerpelijk voor God. Voor de Allerhoogste is het een vervloeking om met een menselijk ontwerp te worden vergeleken of uitgebeeld. Daarom gebruikt Paulus ‘anathema sit’ om uit te drukken dat “hij zij vervloekt” worde. Afbeeldaanbidders hoorden niet thuis bij de eerste christenen en werden ‘vervloekt’ of uit gesloten.  Eigenlijk zijn het afgodenaanbidders. In de betekenis van uitsluiting (excommunicatie, kerkelijke ban) is de formulering sinds de 4e eeuw tegen verschillende ketterijen gebruikt op particuliere en oecumenische concilies in de geijkte vorm “indien iemand dit of dat zegt (dat in strijd is met de besluiten van het concilie), hij zij in de ban is (anathema sit)”.[3]

Zij die hun liefde aan beelden of standbeelden toonden deden iets tegen de bevelen van God en toonden aan dat zij niet zo zeer hielden van Elohim de Hoogste God maar voorwerpen waren van afschuw en execratie aan alle heilige wezens. Voor de eerste Christenen waren zij zonder schuldgevoelens voor een misdaad die de strengste veroordeling verdient en konden zij als dusdanig niet meer deel uitmaken van de ecclesia. Bij zulke ‘verschrikkelijke daden’ moest overwogen worden hen uit de gemeenschap te verwijderen. Zij werden blootgesteld aan de zin van „eeuwige vernietiging van de aanwezigheid van de Heer“ want zij omhelsden geen blijvend geloof, zoals de zin was van geheel de mensheid vóór het zoenoffer, de rechtvaardiging en heiliging van het bloed van Christus dat de afkoop van zonden toestond.[4]

Cyrillus I van Alexandrië (Grieks: Κύριλλος Α΄ Αλεξανδρείας) (Alexandrië, 375-380 – Alexandrië, 27 juni 444) monnik en patriarch van Alexandrië van 412 tot 444. Fel bestrijder van het arianisme.

Het gebruik van het woord „anathema“werd verder gebruikt om een vloek en een gedwongen uitwijzing van de gemeenschap van Christenen te betekenen. Het werd overgenomen en werd de standaardtermijn in de kerk na de heilige Cyrillus van Alexandrië, die zijn 12 anathema’s tegen de afvallige Nestorius (in 413 GT) uitsprak. In de 6de eeuw, kwam het anathema als de strengste vorm van excommunicatie te betekenen dat een afvallige van de Christelijke Kerk formeel gescheiden werd en zijn doctrines veroordeeld; maar ook werd het gebruikt voor minder belangrijke excommunicaties, terwijl het vrije ontvangst van de sacramenten belemmerde, de zondaar verplichtend om zijn zondige staat door het sacrament van vergiffenis (Sacrament van verzoening) te rectificeren.

In de eeuw 4° hield men van de idee van de bewondering van de Heilige Geest en Magna Mater of Theotokos, de Griekse titel van Maria, de moeder van Jezus, vooral gebruikt in de Oostelijke Orthodoxe, Oosterse Orthodoxe, en Oostelijke Katholieke Kerken (het Oosters christendom). Haar letterlijke Nederlandse vertalingen omvatten `god-Drager ` ‘God baarster’ en `wie geboorte aan God’ geeft. De Raad van Ephesus die, in oppositie tegen hen werd verordend ontzegden Maria die de titel Theotokos („wie geboorte aan God“geeft) maar noemden haar Christotokos („wie geboorte aan Christus“ geeft).
In de theologische discussie over de natuur van Christus kwam het tot verschillend woordgebruik, dat voor verwarring zorgde. De mens Jezus maakte van Maria een antropotokos (Moeder van de mens Jezus), maar ook een theotokos (moeder van God). Volgens Nestorius (Nestorius van Constantinopel) kon het “eeuwig voortkomen van de Zoon uit de Vader” niet eeuwig via Maria voltrokken worden, en hij koos daarom voor de alternatieve term “christotokos” (moeder van Christus). Het leverde Nestorius een aanval van Cyrillus van Alexandrië op, die in de nestoriaanse Jezus een eenheid, die pas door de ontmoeting tussen de eeuwige Logos en de tijdelijke mens op grond van genade (van God) en vrije wil (van de mens Jezus) tot stand kwam. Hierin zou Jezus Christus niet pre-existent zijn en bovendien meenden sommigen (m.n. Dioscurus, opvolger van Cyrillus) dat de benadrukte twee naturen in een persoon zou kunnen worden geïnterpreteerd als twee personen (Jezus en Christus) in een verschijning.
Athanasius van Alexandrië in 330, Gregorius de Theoloog in 370, Johannes Chrysostomos in 400, en Augustinus gebruikte allen theotokos.[5] (De formulering Theotokos werd op het anti-nestoriaanse Concilie van Efeze in 431 bevestigd.)

Een 18e-eeuwse Russische pictogram dat verschillende soorten van de Theotokos iconen voorstelt

Naast de incarnatie van God kon nu ook de Geest op de aarde komen en kon hij bemind of aanbeden worden. In 380 zouden anathema’s die door de overspelige Paus Damasus uitgesproken werden, in de Vierde Raad van Rome, de veroordeling uitspreken over hen die zouden ontkennen dat de Heilige Geest moest bemind worden  als de Vader en de Zoon door elk schepsel [6]. Deze anathema’s werden vernieuwd door Celestinus I en Virgilius, en de oecumenische raad van 381 in zijn symbool, dat zijn plaats in de liturgie nam, formuleerde haar geloof in de Heilige Geest, „Wie te samen met de Vader en de Zoon is bemind  en verheerlijkt.“ Deze uitdrukkingen wijzen op de eenheid van de bewondering van de Vader, de Zoon, en de Heilige Geest; namelijk dat de één of andere Persoon van de Drievuldigheid kan bemind worden afzonderlijk maar niet met de uitsluiting van de andere twee.

De idee van een Drievuldigheid, die, aangezien de Raad van Nicea in370, en vooral door Basilicum de Grote of Basilius van Caesarea, ook Basilius de Grote en Vader van het Oosterse Monastieke Leven genoemd, (ca. 330 – 379) , het Katholieke dogma was geworden, werd natuurlijk niet alleen door Joden tegenstrijdig aan hun monotheïstisch geloof beschouwd. De echte studenten van de Bijbel vonden geen reden om in zulk een onderwijs te gaan. Voor hen was de Bijbel duidelijk met woorden zoals “de zoon van God”. Het werd nog slechter wanneer bepaalde Christenen ook deze drie-Ene God, `God de zoon‘ `God de Vader‘ samen met de God „de Heilige Geest [“ Ruaḥ Ha-Ḳodesh“]opvatten als een vrouwelijk wezen dat, haar parallellen had in al de heidense mythologieën.[7]

De respons op de Nieuwe Profetie bracht nog een splitsing onder de christelijke gemeenschappen, en vooral de meer orthodoxe geestelijkheid vocht hard om deze stroming te onderdrukken. Men geloofde dat de Frygische profeten werden bezeten door boze geesten, en dat zijn twee profetessen Maximilla en Priscilla, vrouwelijke presbyters, voorbeelden waren van mislukt exorcisme.

Montanisten, die in de tweede eeuw predikten, en uitkeken naar de komst van de Heilige Geest om  de plaats van de Zoon in te nemen en een meer perfect Evangelie aan te kondigen, gaven zeer veel aandacht aan droomduidingen en extase-ervaringen. Bij hen valt het eindtijd denken vooral op. Hun eindtijdverwachting legde hen een sobere levensstijl op met een strikte publieke en individuele moraal , vol vasten, seksuele onthouding, boetedoening, loslaten van het huwelijk en bereidheid tot het martelaarschap.

Montanus zag zich als de laatste definitieve openbaring en Priscilla bezag zichzelf als allerlaatste  profetes waarna  slechts het einde zou komen.

Hun exclusieve verering van de Heilige Geest werd wel hoog geschat en als een aan te nemen element in de godsdienst verering. Zo kon Gods Kracht als derde persoonlijkheid gestaafd worden.

Na het overlijden van Priscilla in 179 zagen de mensen dat Jezus niet terug kwam en liet het nieuwe Jeruzalem op zich wachten waardoor  aan de eindtijdprofetieën een einde kwam, toch bleef het verder bestaan tot het meer te lijden kwam onder de strenge legislatie tegen het Montanisme door keizer Justinianus I die heerste van 527 tot 565. Enkele overgebleven groepen zetten de beweging echter voort tot in de 9° eeuw.

In 380 werd zo een vervloeking of banspreuk uitgesproken door Paus Damasus, op de Vierde Raad of Concilie van Rome. Er werd  uitgesproken dat wie ook maar zou ontkennen dat de Heilige Geest moet worden bemind worden als de Vader en de Zoon door elk schepsel, deze zou verbannen worden uit de Katholische Kerkgemeenschap.  Deze anathema’s werden vernieuwd door Celestinus I en Virgilius, en de oecumenische raad van 381. De anathemata als versierselen in de gebedshuizen werden nu als een vorm van devotie aangekondigd en de liturgische gewaden en symbolen als tekenen van macht.

De Oost-Romeinse / Byzantijnse keizer Theodosius I zag dat er iets moest gedaan worden om de verscheurde christelijke kerk tot een eenheidskerk te brengen. Alsook wenste hij zijn keizerlijke macht te gebruiken  om de nog zeer grote invloedrijke groep aanhangers van het arianisme, dat door het eerste oecumenische concilie in 325 in Nicea al als ketterij was veroordeeld, zoveel mogelijk uit te schakelen.

De Heilige Geest werd nu door nog meer mensen hoog geschat en als een te vereren persoonlijkheid aanschouwd. Het geloof in de Heilige Geest als gelijkwaardige goddelijke derde persoon van de in essentie éne God werd in de – in 325 in Nicea vastgestelde – geloofsbelijdenis opgenomen.

De heilige drie-eenheid, icoon van Andrej Roebljov (ca. 1400)

---

[1] Jezus werd aanschouwd als de verwerkeling van God op aarde en werd als  Horus de zoon van Isis  de symbolisering van  het jaarlijks verdwijnen en opkomen van het leven, zoals dat in de landbouw zichtbaar wordt (zie ook: Geboorte van Horus). Het gebruik om poppen van de korengeest te maken bestaat nu nog altijd bij de Kopten. Tijdens de goede week wordt een voorstelling van Christus in de vorm van een mummie op het altaar gelegd van vrijdag tot zondag, omgeven door bloemblaadjes e.d. Vrouwen (mannen niet) vullen ook nog altijd potjes met aarde en zaaien daarin. Dit doet denken aan de tuin van Adonis.

[2] In deze betekenis werd de vorm van het woord anathema ooit (in meervoud) gebruikt in het Griekse Nieuwe Testament, in Lukas 21:5, waar het als „giften“ of “geschenken” wordt weergegeven.

[3] De uitdrukking werd ook gebruikt tijdens het Concilie van Trente (1545–1563) over de aanhangers van de (vanuit de katholieke leer gezien) dwaling van de Reformatie 126 keer het anathema heeft uitgesproken.

[4] Alternatief, zou de apostel Paulus kunnen voorstellen dat zij die niet van de Heer houden zouden moeten tot God aangeboden worden.

[5] “The rejection of the term Theotokos by Nestorius Constantinople and the refutation of his teaching by Cyril of Alexandria”. Egolpion.com. 2012-06-24. Retrieved 2012-10-04.

[6] Denzinger, Enchiridion, n. 80

[7] Zoals door vele Christelijke geleerden, zoals Zimmern, in zijn „Vater, Sohn, und Fürsprecher“  is aangetoond, 1896, en in Schrader’s „K.A.T.„1902, p. 377; Ebers, in zijn „Sinnbildliches: die Koptische Kunst „1892, p. 10; en anderen.

---

[1] Enkele van zijn vermeende ruggenwervels worden bewaard als relikwie in Brugge, namelijk drie in de Sint-Salvatorskathedraal en één in de Sint-Basiliuskapel op de Burg (de Heilig Bloedbasiliek).

+

Voorgaand artikel: Politiek en macht eerste prioriteit #2 Arianisme, Nestorianisme en Monofysitisme

Vervolg: Politiek en macht eerste prioriteit #3 Samengaan van Joodse, Oosterse en Helleense gedachtegoed

English version: Politics and power first priority #3 Elevation of Mary and the Holy Spirit

Mozaïek van Maria als theotokos in de Chora-kerk in Istanboel

Vindt ook:

De belangrijkste concilies

1. Nicaea I
2. Constantinopel I
3. Efeze
4. Chalcedon
5. Constantinopel II
6. Constantinopel III
7. Nicaea II

Lees meer over:

1. Doctrine van de Drievuldigheid

2. Drievuldigheid of Heilige Drie-Eeenheid
   
3. Is God Drie-één
4. De Allerhoogste is het Opperwezen
5. Drie Heilige Hiërarchen: Basilius de Grote, Gregorius van Nazianze en Johannes Chrysostomus worden in de Byzantijnse Kerken de Drie Heilige Hiërarchen genoemd.
6. Niet goddelijkheid van Christus toch
7. God, Jezus Christus en de Heilige Geest
8. Jezus van Nazareth #2 De zoon van Maria
9. Jezus van Nazareth #3 De zoon van God
10. Voorbestaan van Christus
11. Al of niet verenigen
12. De ecclesia als lichaam van Christus
13. Verzamelen of Bijeenkomen
14. Maken van een kerk
15. Congregation – Congregatie
16. Parish, local church community – Parochie, plaatselijke kerkgemeenschap
17. Kerst en wenslampions
18. Waarom gaf Jezus Maria aan Johannes
19. Slechts één ding is nodig
20. Groei eerste christenen
21. Is er een komende Eindtijd
22. Visie op Jezus’ wederkomst van invloed op vraag hoe met deze aarde omgaan
23. Laatste dagen omroepers

***

Politiek en macht eerste prioriteit #2 Arianisme, Nestorianisme en Monofysitisme

De vroege dagen van het Christendom

2.2. Politiek en macht de eerste prioriteit

2.2.2. Politiek en macht de eerste prioriteit #2

“Beeld van God, de onzichtbare, is hij, eerstgeborene van heel de schepping:” (Colossenzen 1:15 NBV)

Tussen ‘eerstgeborene’  heeft men een eerstgeborene van het gehele wereldstelsel, de eerste mens of Adam en  de eerste geborene van de Nieuwe Verbond periode, de eerstgeborene van de nieuwe schepping, welke duidelijk bij uitstek de Messias was voor de volgelingen van  Jezus, de nieuwe Adam die de poorten opende voor het nieuwe volk van God.

Het Grieks voor eerstgeborene is proto met tikto: eerstgeborene. Het Griekse woord voor ‘het eerst gemaakt’ of ‘het eerst gecreëerd’ zou proto met ktizo zijn: voor het eerst gemaakt. Paulus maakte geen gebruik van de tweede, maar het eerste. Ten tweede, het Bijbelse gebruik van het woord “eerstgeborene” is interessant. Het kan het eerste geboren kind zijn in een gezin (Lukas 2:7), maar het kan ook betekenen “pre-eminentie.” In Psalm 89:20, 27 wordt gezegd: “Ik heb gevonden David, Mijn knecht, met Mijn heilige olie heb ik hem gezalfd … ik zal hem ook Mijn eerstgeborene maken”(NASB).

“(89:21) In David vond ik een dienaar, ik zalfde hem met heilige olie.” (Psalmen 89:20 NBV)

“(89:28) Ik maak hem tot mijn eerstgeborene, tot de hoogste van de koningen der aarde.” (Psalmen 89:27 NBV)

Zoals u kunt zien, is David, die wel de laatste geboren in de familie was, de eerstgeborene van God genoemd. Dit ‘eerstgeboren” zijn is een titel van superioriteit hier. De Grieks voor eerstgeborene is proto met tikto:. Eerstgeborene. Het Griekse woord voor het eerst gemaakt zou proto met ktizo zijn: voor het eerst gemaakt. Paulus maakte geen gebruik van de tweede, maar het eerste. Ten tweede, de bijbelse gebruik van het woord “eerstgeborene” is het meest interessant. Het kan het eerste geboren kind in een gezin (Lucas 2:7), maar het kan ook betekenen “pre-eminentie.” In Psalm 89:20, 27 zegt: “Ik heb gevonden David, Mijn knecht, met Mijn heilige olie ik heb hem gezalfd … ik heb ook zal hem Mijn eerstgeborene “(NASB). Zoals u kunt zien, is David, die was de laatste geboren in de familie noemde de eerstgeborene van God. Dit is een titel van superioriteit hier. {zie ook: CARM Christian Apologetics and Research Ministry}

De gedachte van het ‘eerstgeboren zijn’ en de natuur van Jezus Christus werd onder vuur genomen. Geleidelijk aan in de tijd begonnen bepaalde mensen te geloven dat Jezus de eerste persoon geboren was, zelfs vóór Adam, de eerste mens geschapen werd. Dit idee ingevoerd in de tweede periode van de 2e eeuw en verder ontwikkeld in de 3e eeuw met Clemens van Alexandrië [c. 150 – c. 214 GT] die de term “protoktistos” gebruikt in zijn Stromata [Boek 5, hoofdstuk 6, sectie 35, en boek 5, hoofdstuk 14, sectie 89], maar later Jezus  “protoktistos”, [eerste-geschapene] noemt [Stromata in ANF 2, hoofdstuk 6, pagina 452] Clemens gebruikt de term ‘eerst geschapen’, alsof het algemeen de eerstgeborene is in het hele wereld gebeuren. Voor Clemens en anderen, hebben de twee dezelfde betekenis gekregen en waren ze in feite uitwisselbaar. Als we kijken naar Clemens zijn zelfde werk [Stromata] vinden wij al een beetje later in hoofdstuk 14, pagina 465, de uitdrukking: “tes sophias tes protoktistou tw Thew “, wat betekent” Wijsheid, dat was het eerste van de schepping van God “; hier zien we duidelijk de [genitief]” protoktistou “[van de schepping]! Clemens identificeert herhaaldelijk het Woord met de wijsheid van God, en toch   verwijst hij naar Wijsheid als eerst geschapen door God, terwijl hij in een passage dat  epitheton hecht aan “Eerst-gemaakt,” en in een ander “Eerst-verwekt,” aan het Woord.

Voor de kerkvaders [pre-Nicea] waren de termen “prototokos” en “protoktistos” natuurlijk synoniem en verwisselbare termen, ze behandelen beide even gelijkaardig en met dezelfde betekenis!

Constantijn de Grote en het Concilie van Nicea verbranden ariaanse boeken, afbeelding uit ca. 825.

Er was een vennootschap gevormd (harmonia, syymphonia) dat één van de fundamenten van het Christelijke Imperium werd. [1] Omdat de godsdienstige vrede van het Oosten werd bedreigd riep de Romeinse Keizer Constantijn de eerste oecumenische raad (de Eerste Raad van Nicaea in 325) bijeen om de problemen op te lossen die door het Arianisme werden veroorzaakt.

Arianisme had als theologische mening dat Jezus goddelijk was, werd gecreëerd en minder is dan God de Vader. Sommigen beweren dat het een stroming is die pas in de 4° eeuw ontstond, maar zij vergeten dat de Leer van Arius in lijn was met de stroming van de 1° eeuw. De apostolische leer dat Jezus de zoon van God is en niet god de zoon.  Wel is er het bijkomende element dat wel anders was dan de apostolische leer van slechts één God, namelijk dat er ook werd gedacht dat de Heilige Geest ook een schepping van God de Vader was, die ondergeschikt zou zijn aan God. De Heilige Geest is echter de Kracht van God en was er dus reeds van bij het begin, en is er steeds geweest, mits God oneindig is en aldus geen begin en geen einde heeft. Zijn Adem of Zijn ‘Zijn’ is dus zijn ‘Eigenlijk wezen’ of Zijn eigenlijk bestaan’ (van het “Ik die ben”) alom tegenwoordig in de eeuwigheid.

Er werd onjuist gekeken naar het ‘god zijn’ of ‘goddelijk zijn’ en naar de goddelijkheid in de vierde eeuw. Er was zo veel verwarring ontstaan dat er een noodzaak ontstond om dit uit te kaarten en hiervoor een raad bijeen te roepen welke vergaderde te Nicaea in 325. De aanhangers van het trinitarisme wonnen daar het pleit en het Arianisme werd er veroordeeld.

De Griekse term consubstantiële homoousios [van de zelfde substantie] die door de raad wordt gebruikt om de verhouding van de Zoon aan de Vader te bepalen was niet universeel populair: het was gebruikt voordien door de afvallige Sabellius. Wat door de Galatian geestelijke Marcellus van Ancyra, de hevigste tegenstander van Arianisme in Klein-Azië, zich ontwikkelde tot de theorie dat de Drievuldigheid het resultaat van emanaties van God was die uiteindelijk tot God in de definitieve uitspraak, het laatste oordeel, zou terugkeren.

Icoon van de heilige Gregorius van Nazianze, met de heilige Basilius de Grote de grondlegger van het Oosterse kloosterleven.

Op het Concilie van Nicea (325) werd er besloten dat de Vader en de Zoon “van dezelfde substantie” moesten zijn en er werd een Catechismus opgesteld met de Niceense Geloofsleer.

De stemmen van orthodoxie, echter, waren niet stil. In het Westen had men de heilige Hilary van Poitiers en in het Oosten de heilige Basilicum de Grote (c.330-379), Griekse prelaat, bisschop van Caesarea in Cappadocia, Dokter van de Kerk en één van de Vier Vaders van de Griekse Kerk met Cappadosische theoloog Gregorius van Nazianze (c.330-390) en de jongere broer van Basilius de Grote,  Gregorius van Nyssa (d. 394?) bleven de formule van de orthodoxe leer van de Drievuldigheid (Drie-eenheid)verdedigen en interpreteerden de Niceense geloofsbeleidenis met God als één wezen in drie hypostasen als een te nemen voorwaarde om christen te zijn. Het niet-christelijk idealisme met zijn hoge morele en esthetische niveau boeide hem. en men kan zich indenken dat de beleving van de heidenen door hun verering van meerdere goden een grotere devotie bleek te verwezenlijken. De toelegging voor een verering van meerdere goden zou de kerk tengoede komen

Tegen 364 had het Westen een Katholieke keizer met de in Cibalis (het huidige Vinkovci) geboren Flavius Valentinianus bekend als Valentinianus I, en toen de Katholieke Theodosius I (346? – 395) (schoonzoon van  Valentinianus I), Romeinse keizer van het Oosten (379-95) en de keizer van het Westen (394-95),  werd Arianisme verbannen.

Valentinianus I die ook wel wordt beschouwd als de laatste grote West-Romeinse keizer was eerlijk en hardwerkend, stichtte scholen, hoewel hij zelf amper kon lezen, en gaf geen belastinggeld uit aan luxe zaken, maar aan forten en andere praktische dingen, zoals gratis medische zorg voor de armen in Rome. Valentinianus was zelf christen, maar er was voor iedereen geloofsvrijheid.

In 379 vroeg  de Antiochië synode en de aartsbisschop Meletios, Gregorius om naar Constantinopel te komen om een theologische campagne te winnen die de stad tot de Nicea orthodoxie zou over halen.

De tweede oecumenische raad werd bijeengeroepen om de Niceense geloofsleer opnieuw te bevestigen en de eenheid van de christenen te versterken. (Constantinopel, de Eerste Raad van 381, tweede oecumenische raad). Het werd bijeengeroepen door Theodosius I, dan keizer van het Oosten en een recente bekeerling, om de overwinning over Arianisme te bevestigen. Aangezien het arianisme door het eerste oecumenische concilie in 325 in Nicea al als ketterij was veroordeeld, hoefde dit onderwerp niet op de agenda van het tweede concilie te staan. Theodosius gebruikte gewoon zijn keizerlijke macht om de nog zeer grote invloedrijke groep aanhangers van het arianisme zoveel mogelijk uit te schakelen.

Ook al leek het Arianisme binnen het imperium meteen verlopen te zijn, kon het toch verder ontwikkelen.
De Gotische Ulfilas of Wulfila [= kleine wolf], (c.311-383) werd als Gotische bisschop (341) aangesteld en vertaalde de Bijbel in het Gotisch. De fragmenten die van deze vertaling zijn overgebleven vormen de oudst opgetekende bronnen in een Germaanse taal. Zijn bekering tot het Christendom in Constantinopel en consecratie tot bischop  door de Ariaanse bisschop Eusebius van Nicomedia droeg  er toe bij dat het Homoeaanse Arianisme tot de Gothen werd gebracht (c.340). Zo werden zij die leefden in wat nu Hongarije en het NW Balkan Schiereiland is met dergelijk succes bekeerd dat Visigothen en andere Germaanse stammen hevige Arianen werden. Arianisme werd zo verder overgedragen over Westelijk Europa en in Afrika.

De Visigotische emigratie

De vandalen bleven Arianen tot hun nederlaag van Belisarius (c.534). Onder de Lombarden waren de inspanningen van Paus St. Gregorius I en de Lombardse koningin succesvol, en Arianisme verdween daar definitief (c.650). In Bourgondië verdeelden de Katholieke Franken het Arianisme door verovering in de 6^de eeuw.

Naarmate de Romeinse infrastructuur verder instortte en daarmee de invloed van Rome steeds kleiner werd, verspreidden de Visigoten zich over grotere delen van Gallië.

In Spanje, waar de veroverende Visigoten Arianen waren, werd het Katholicisme niet gevestigd tot midden zesde eeuw (toen Reccared I zich in 589 tot het katholicisme bekeerde), en overleefden de Ariaanse ideeën voor minstens een andere eeuw.
In 554 moesten de Visigoten de provincie Spania in het zuiden (weer) afstaan aan het Byzantijnse Rijk onder keizer Justinianus I, die het op zich genomen had het westen te heroveren.

Bij een poging de invasie van Amayyadische moslims in het zuiden tegen te houden,  kwam koning Roderik om en kwam het grootste deel van Spanje al snel onder islamitisch bestuur. De nog overgebleven Visigotische edelen trokken zich terug, eerst tot in Catalonië maar onder aanhoudende druk van de Moren uiteindelijk tot in Septimanië dat in 762 ook door de Moren bezet werd voor een korte tijd. In 768 werden de Moren door een Frankisch leger onder Pepijn de Korte verjaagd.

De tegenstand tegen het Arianisme bracht heel wat resultaten – de oecumenische raad, het Katholieke Christologische systeem, en zelfs Nestorianisme, en, door reactie, Monofysitisme.
Nestorianisme dat enerzijds zegt dat Jezus uit twee verschillende personen moest bestaan , en Monophystium anderzijds, dicht en onafscheidelijk verbonden met  uniteofysitisme [Gr., =geloof in één aard], of ‘ketterij‘ van de 5^de en 6^de eeuw, die uit een reactie tegen Nestorianisme voortkwam. Het werd geanticipeerd door het Apollinarianisme en was het eens met de principes van Eutyches, wiens doctrine in 451 in Chalcedon op de vierde oecumenische raad was verworpen.

Nestorius – Saint Nestorius of Kyiv Caves – Kiev klooster, Oukraïne

Ook al had Nestorius de eerste ariaanse kerk in Alexandrië  laten verwoesten en kondigde  de keizer een edict af tegen alle ketterijen op instigatie van Nestorius waarin negentien groeperingen bij naam werden genoemd, volgde hij de leer van het trinitarisme en van de incarnatie  van Jezus niet.

Volgens de leer van de Syrische monnik Nestor of Nestorius,  patriarch van Constantinopel, was er de Logos of Woord die de zoon van God was en de man Jezus. Hij trad op tegen gelovigen die Maria de mariologische eretitel Theotokos (moeder van God) gaven. Hij benadrukte de scheiding tussen Jezus’ goddelijke en menselijke kenmerken, zodat Maria enkel de moeder van de menselijke Jezus kon zijn. De tegenstanders van de Moeder Gods gedachte noemden Maria uit de stam van David (of Miriam), Maria Antropotokos. In de strijd tussen de Theotokos- en Antropotokos-aanhangers stelde Nestorius de term Christotokos als compromis voor, zolang maar duidelijk bleef, dat de twee naturen in Christus niet vermengd zijn en de menselijke natuur van Christus niet wordt opgelost in zijn goddelijke natuur. Cyrillus, de patriarch van Alexandrië, protesteerde hiertegen. Voor deze laatste was de menselijkheid van Jezus ondergeschikt aan zijn goddelijkheid. Cyrillus volgde hiermee de Alexandrijnse school. Eusebius van Doryleum timmerde een klaagschrift aan de deur van de kathedraal en stuurde preken van Nestorius naar Rome en Alexandrië. De kwestie werd voorgelegd aan paus Celestinus I (of Coelestinus I) in 430 die tijdens een synode in Rome met Cyrillus van Alexandrië als onderzoeksrechter, Nestorius vroeg zijn stellingen op te geven. In De incarnatione Domini contra Nestorium werd Nestorius veroordeeld, maar overtuigd van zijn gelijk vroeg deze de keizer een algemeen concilie bijeen te roepen in Efeze in 431. De uitspraken van dit  Concilie van Efeze waren dat in Christus de eenheid van twee naturen voorkomt, menselijk en goddelijk. Maria werd gedefinieerd als de moeder van God, ook al was God reeds eeuwig aanwezig en heeft die alles geschapen en kwam de schepping niet voor uit Maria. Cyrillus van Alexandrië heeft een zeer grote invloed gehad op deze concilaire beslissingen. Nogmaals had Cyrillus van Alexandrië als concilievoorzitter een zeer grote invloed op de beslissing om Nestorius te veroordelen.

Candidianus, die als keizerlijk vertegenwoordiger verantwoordelijk was voor de ordehandhaving en al eerder geprotesteerd had tegen de weigering tot uitstel van de zittingen, verklaarde de besluiten tegen Nestorius ongeldig. Theodosius II besloot op 29 juni dat de besluiten ongeldig waren en dat niemand mocht vertrekken.

Johannes van Antiochië en de Syrische bisschoppen kwamen uiteindelijk op 26 juni in Efeze aan en organiseerden in een plaatselijke kroeg een eigen concilie toen zij van het afzettingsbesluit tegen Nestorius hoorden. Zij excommuniceerden op hun beurt Cyrillus van Alexandrië.

Wegens de tweespalt had keizer Theodosius dan maar besloten om zowel Nestorius als Cyrillus af te zetten.

De veroordeling van Nestorius werd niet door iedereen binnen de Antiocheense kerkgemeenschap aanvaard. In de Nestoriaanse Kerk of de Kerk van het Oosten leefden zijn ideeën verder, zoals bij Theodoretus van Cyrrhus, die in de uiteenzettingen van Cyrillus een wederopleving van het apollinarisme zag.

Het Monofysitisme dat ontstond tijdens de christologische controverses van de 5e eeuw ging niet akkoord met het nestorianisme, met zijn duofysitische leer, noch met de twee-naturenleer, zoals vastgelegd in de uitspraken van het Concilie van Chalcedon waarbij men aan Christus zowel een menselijke als een goddelijke natuur gaf die onafscheidelijk van elkaar in Jezus verbonden zou zijn.

---

[1] Juni, 325. (First Council of Nicaea) plus veertien concilies, gehouden tussen 341 en 360

+

Voorgaand: Politiek en macht eerste prioriteit #1

Simplified English version: Politics and power first priority #2

Lees ook:

1. Niet goddelijkheid van Christus toch
2. Doctrine van de Drievuldigheid
3. Drie-eenheid of Heilige Drievuldigheid
4. Is God Drie-eenheid
5. Ware Geloof en Ware Geloofsgemeenschap
6. Het begin van Jezus #8 Beloofde Gezalfde zoon van God
7. Jezus, Heer maar niet God
8. Broeders en Zusters in Christus door de eeuwen heen #5 Apologeten
9. Broeders en Zusters in Christus door de eeuwen heen #6 Constantijn de Grote
10. Broeders en Zusters in Christus door de eeuwen heen #7 Afstandelijken, donatisten en arianisten
11. Broeders en Zusters in Christus door de eeuwen heen #8 Concilie van Constantinopel
12. Groot Drie-eenheidsdebat
13. God of een god
14. Heidense invloeden op het trinitarisme

+++